Perspectives on Behavior

အျပဳအမူအေပၚ႐ႈျမင္ပံုမ်ား”

အျပဳအမူအေပၚလႊမ္းမိုးေနတဲ ့ဇီ၀ေဗဒဆိုင္ရာ၊ စိတ္ပုိင္းဆိုင္ရာ၊ ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းတရားေတြ ကို စိတ္ပညာ႐ွင္ေတြေလ့လာၾကတာ တကယ္ေတာ့ဒီေန ့ေခတ္မွ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီအဆင့္သံုးမ်ိဳးမွာေလ့လာ တာဟာ စိတ္ပညာသမိုင္းေၾကာင္းရဲ ့တစ္သားတည္းျဖစ္ေနတဲ ့အပိုင္းျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ဒီေန ့ေခတ္မွာ စိတ္ပညာရဲ ့နယ္ပယ္ဟာအင္မတန္က်ယ္ျပန့္လာတယ္။ ဘယ္လိုက်ယ္ျပန့္လာသလဲ။ တစိတ္တပိုင္းအေနနဲ ့က ေတာ့ စိတ္ပညာဟာပညာရပ္အမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ျမစ္ဖ်ားခံခဲ့တဲ့အတြက္ျဖစ္တယ္။ ဒႆနိကပညာရပ္၊ ေဆးပညာ၊ ဇီ၀ေဗဒနဲ ့ ရူပေဗဒ အစ႐ွိသည္တို ့မွာ သေႏၶတည္ခဲ့တယ္။ ရလဒ္ကေတာ့ ႐ႈျမင္ပံုအမ်ိဳးမ်ိဳးဟာ စိတ္ပညာ ရဲ့အသိဥာဏ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ရိုးရာဓေလ့တစ္ခုရဲ့အစိတ္အပိုင္းျဖစ္လာခဲ့တယ္။ စာဖတ္သူနဲ ့ေလာကအျမင္မတူ တဲ ့လူတစ္ေယာက္ကိုေတြ ့ဖူးတယ္ဆိုရင္ ႐ႈျမင္ပံုအေရးပါေၾကာင္းသိလိမ့္မယ္။ ႐ႈျမင္ပံုက စိတ္ပညာ႐ွင္ေတြ အတြက္ကေတာ့ မွန္ဘီလူးပဲ။ ဒီမွန္ဘီလူးကိုသံုးၿပီး အျပဳအမူကို ဆန္းစစ္ၾကတယ္။ ဖြင့္ဆိုၾကတယ္။ သိပၸံနယ္ ပယ္မွာ ႐ႈျမင္ပံုအသစ္တခုဟာ တိုးတက္ျခင္းရဲ ့စက္တစ္လံုးပဲ။ ႐ွိေနၿပီးသားယံုၾကည္မႈေတြကို စိန္ေခၚလိုက္တဲ့အခါ ၊ ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္မႈေတြေနာက္ကလိုက္လာတဲ ့အခါ တိုးတက္မႈဆိုတာ ျဖစ္လာရတယ္။ ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္မႈေတြ ကို ေျဖ႐ွင္းဖို့ သိပၸံပညာ႐ွင္ေတြက အေထာက္အထားအသစ္ေတြ႐ွာေဖြေပးရၿမဲ။ တခါတရံမွာ သိပ္ကြဲျပားေန တဲ ့႐ႈျမင္ပံုေတြဟာ အေျခခံအေဆာက္အအံုအသစ္တစ္ခုအျဖစ္ကို ေပါင္းစည္းသြားတယ္။ ခိုင္မာေနၿပီထင္ရ တဲ့အဲ့ဒီအေဆာက္အအံုကို ေနာက္ထပ္႐ႈျမင္ပံုအသစ္ေတြက ကိုင္လႈပ္လုိက္ျပန္တယ္။

“စိတ္ပညာရဲ ့အသိဥာဏ္ဇစ္ျမစ္”
Psychology’s Intellectual Roots

လူသားေတြဟာ သူတုိ ့ကိုယ္သူတို ့နားလည္ဖို့ကို ဟိုး…..အရင္ကတည္းကႀကိဳးစားခဲ့ၾကတယ္။ နားလည္ဖို ့ ႀကိဳးစားရာမွာ အဓိကက်တဲ ့အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကေတာ့ စိတ္နဲ ့႐ုပ္ျပႆနာပဲ။ စိတ္ “mind” (သိ႐ွိမႈ “consciousness” နဲ ့အေတြး “thought” တို ့ရဲ့အတြင္းသား) ဆိုတာ ႐ုပ္နဲ ့သီးျခားကင္းကြာေနတဲ ့ “ စိတ္ ၀ိဥာဥ္တစ္ခု” (Spiritual entity ကိုဆိုလို) လား။ ဒါမွမဟုတ္စိတ္ဟာ ႐ုပ္ခႏၶာရဲ့ လုပ္ေဆာင္မႈေတြထဲက အစိတ္ အပိုင္းေလးတစ္ခုလား။
ကနဦးဒႆနပညာ႐ွင္အေတာ္မ်ားမ်ားကေတာ့ “mind-body-dualism” ကိုေ႐ြးခ်ယ္ထားၾကတယ္။ mind-body-dualism ကဘာလဲဆိုေတာ့ စိတ္ဆိုတာ႐ုပ္ခႏၶာကုိ လႊမ္းမိုးထားတဲ ့ ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာဥပေဒသေတြရဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမ႐ွိတဲ ့ ၀ိဥာဥ္ေလးတစ္ခုျဖစ္တယ္လို့ယံုၾကည္ျခင္းပဲ။ ဒါေပမယ့္စိတ္ကို ႐ုပ္နဲ ့ဖြဲ ့စည္း ထားတာမဟုတ္ရင္ ခႏၶာကုိယ္ရဲ့အာ႐ံုခံစားမႈေတြကို စိတ္ကဘယ္လိုသိတာလဲ။ စိတ္ရဲ ့အေတြးေတြက ခႏၶာ ကိုယ္ရဲ ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ဘယ္လိုအက်ိဳးသက္ေရာက္ႏိုင္တာလဲ။ ျပင္သစ္ ဒႆနပညာ႐ွင္၊ သခ်ာၤ ပညာ႐ွင္၊ သိပၸံပညာ႐ွင္ “Rene Descartes” (၁၅၉၆-၁၆၅၀)က စိတ္နဲ ့႐ုပ္ဆိုတာ ဦးေႏွာက္ထဲမွ ႐ွိတဲ ့ “pineal” အက်ိတ္ကေလးကေန အျပန္အလွန္အက်ိဳးျပဳေနတယ္လုိ့ ယူဆခဲ့တယ္။ ေဒးခါး(ထ္)က စိတ္ကို ဦးေႏွာက္ထဲ႐ွိတယ္လု့ိ ဆိုခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္စိတ္ဟာ ႐ုပ္မဟုတ္တဲ ၀ိဥာဥ္ေလးတစ္ခုျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ ကိုေတာ့ ေဒးခါး(ထ္)ဆက္ထိန္းထားခဲ့တယ္။ “Dualism” က ဦးေႏွာက္အပါအ၀င္ ႐ုပ္ခႏၶာကိုျပဳလုပ္တဲ ့ ဘယ္သုေတသနကမွ ႐ုပ္ပစၥည္းမဟုတ္တဲ့ စိတ္ရဲ ့အံ့ဖြယ္ဒ႑ာရီေတြကို ေျဖမျပႏိုင္ဘူးလို ့ အဓိပၸါယ္သက္ ေရာက္ေစတယ္။

ေနာက္႐ႈေထာင့္တမ်ိဳးက “monism” ။ “monism” ဆိုတဲ ့စကားလံုးက ဂရိ(ခ္)ကေနလာတာ။ အဓိပၸါယ္က “တစ္ခုတည္း”။ monism က စိတ္နဲ့႐ုပ္ဆိုတာ တစ္ခုတည္းလို ့ယူဆတယ္။ စိတ္ဆိုတာ ႐ုပ္နဲ့ သီးသန့္ကင္း ကြာေနတဲ ့၀ိဥာဥ္ေလးတစ္ခုမဟုတ္ဘူးလို ့ဆိုတယ္။ monists ေတြက စိတ္ဆိုတာဦးေႏွာက္ထဲက ႐ုပ္ပိုင္း ဆိုင္ရာလုပ္ေဆာင္မႈေတြရဲ ့ရလဒ္တစ္ခုမွ်သာ။ ဒီအဆိုကိုေထာက္ခံခဲ့သူက အင္းဂလစ္(႐ွ္)ာဒႆနပညာ႐ွင္ ေထာမတ္(စ္)ေဟာ့(ဘ္) “Thomas Hobbes” (၁၅၈၈-၁၆၇၉)။

Monism က စိတ္ပညာရပ္တစ္ခုျဖစ္ေပၚလာဖို ့ကူညီေပးခဲ့တယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ဦးေႏွာက္တြင္းမွာ ႐ွိတဲ ့႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ျဖစ္စဥ္ေတြကို တိုင္းတာျခင္းအားျဖင့္ စိတ္ကိုေလ့လာနိုင္တယ္လို့ monism ကယူဆခဲ့တဲ ့ အတြက္ျဖစ္တယ္။ ေနာက္တဆင့္ထပ္ကူညီေပးတဲ ့သူေတြက John Locke (၁၆၃၂-၁၇၀၄) နဲ ့ “British empiricism” ကိုလက္ကိုင္ျပဳထားတဲ့အသိုင္းအ၀ိုင္းက ဒႆနပညာ႐ွင္ ေတြျဖစ္ပါတယ္။ British empiricism
ကအေတြးအေခၚတို ့၊ အသိတို ့ကို လက္ေတြ ့နည္းအားျဖင့္သာ ရ႐ွိႏိုင္မယ္လုိ ့လက္ခံထားတယ္။ တနည္းအား ျဖင့္ အာ႐ံုခံစားမႈေတြ “sense” ကေနပဲသိ႐ွိႏိုင္တယ္။ empiricists ေတြရဲ ့အျမင္အရဆိုရင္ ဆင္ျခင္ၾကည့္တာ ထက္ “အသိ”ကိုရဖို့ ခ်ည္းကပ္ရာမွာ တိုက္ရိုက္႐ႈၾကည့္ျခင္းကသာ ပိုၿပီးစိတ္ခ်ရတယ္။ ဘာျဖစ္လို ့ဆိုေတာ့ ဆင္ျခင္ၾကည့္ရာမွာ မွားႏိုင္တဲ ့အလားအလာေတြက ျပည့္ေနလုိ ့။ ဒီအယူအဆက ေခတ္သစ္သိပၸံေပၚထြန္းေရး ကို တြန္းအားေပးခဲ့တယ္။ ဘာျဖစ္လို ့လဲဆိုေတာ့ သိပၸံကနည္းလမ္းေတြဟာ လက္ေတြ ့႐ႈၾကည့္ျခင္း “empirical observation” မွာအေျခတည္ခဲ့လို့။

ဇီ၀ကမၼေဗဒ (ခႏၶာကိုယ္ရဲ ့လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ေလ့လာတဲ ့ ဇီ၀ေဗဒနယ္ပယ္တစ္ခု) နဲ့ ေဆးပညာမွာ ေတြ ့႐ွိမႈေတြကလည္း စိတ္ပညာေပၚေပါက္လာဖို ့လမ္းခင္းေပးခဲ့တယ္။ ၁၈၇၀ေလာက္မွာ ဥေရာပက သုေတ သနပညာ႐ွင္ေတြက ဓာတ္ခြဲခန္းထဲမွာ တိရိစာၦန္ေတြရဲ့ဦးေႏွာက္ေတြကို လွ်ပ္စစ္နဲ့လႈံ ့ေဆာ္ေလ့လာခဲ့ၾကတယ္။ အဲ့ဒီေနာက္ ခႏၶာကိုယ္လႈပ္႐ွားမႈေတြကိုထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ ဦးေႏွာက္ထဲကသက္ဆိုင္ရာဧရိယာေတြကို ေျမပံုဆြဲ ခဲ့ၾကတယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ ေဆးပညာနဲ့ဆိုင္တဲ့အစီရင္ခံစာေတြက လူေတြရဲ့ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဧရိယာအ မ်ိဳးမ်ိဳးထိခိုက္မႈကို အျပဳအမူပိုင္းဆိုင္ရာ၊ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာယိုယြင္းခ်ိဳ ့တဲ့မႈေတြနဲ့ခ်ိတ္ဆက္ျပခဲ့တယ္။ ဥပမာျပရ ရင္ ဦးေႏွာက္ရဲ့ဘယ္ဖက္ျခမ္းက တိက်တဲ ့ဧရိယာတစ္ခုကိုထိခိုက္မိသြားတဲ့အခါ စကားေျပာရတာမလြယ္ကူ ေတာ့တာမ်ိဳး။

ဦးေႏွာက္နဲ့အျပဳအမူၾကားဆက္ႏြယ္မႈကို အေထာက္အထားျပႏိုင္ျခင္းက သဘာ၀သိပၸံဘာသာရပ္ေတြမွာသံုး တဲ ့လက္ေတြ ့႐ႈၾကည့္ျခင္း၊ တိုင္းတာျခင္းနည္းလမ္းေတြကို စိတ္ျဖစ္စဥ္ေလ့လာရာမွာလည္း သံုးႏိုင္ေၾကာင္း ေထာက္ျပလုိက္သလို။ ၁၈၀၀ ေက်ာ္ႏွစ္ေတြေလာက္မွာ ဂ်ာမန္သိပၸံပညာ႐ွင္ေတြက လူသားေတြရဲ ့အာ႐ံုခံစား တုံ ့ျပန္မႈေတြကို တိုင္းတာၾကည့္ခဲ့တယ္။ တံု့ျပန္မႈဆိုေတာ့ လႈံ ့ေဆာ္မႈက႐ွိစၿမဲ။ ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္လႈံ ့ေဆာ္မႈေတြ ေၾကာင့္ ျဖစ္လာရတဲ ့အာ႐ံုခံစားတုံ ့ျပန္မႈေတြကို တိုင္းတာခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္တယ္။ ဥပမာ ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာျပင္းအား မ်ားသြားလို ့အသံပိုက်ယ္သြားတယ္လို ့ခံစားရတာမ်ိဳး။ ဒီေလ့လာစမ္းသပ္မႈေတြက “Psychophysics” ဆိုတဲ ့ နယ္ပယ္တစ္ခုကို ျဖစ္ေပၚေစခဲ့တယ္။ Psychophysics ဆိုတာ စိတ္မွာေတြ ့ၾကံဳရတဲ ့ ခံစားမႈေတြဟာ ႐ုပ္ပိုင္း ဆိုင္ရာ လႈံ ့ေဆာ္မႈေတြရဲ ့ စရိုက္လကၡဏာအေပၚ ဘယ္လုိမူတည္ေနလဲဆိုတာကို ေလ့လာျခင္းပဲ။

ဒီကာလေလာက္မွာပဲ “Charles Darwin” (၁၈၀၉-၁၈၈၂) ရဲ ့ဆင့္ကဲျဖစ္စဥ္ သီးအရီေပၚထြက္လာခဲ့တယ္။ ဒါး၀င္ရဲ ့ သီးအရီက အံ့ၾသတုန္လႈပ္မႈလႈိုင္းေတြကို ထုတ္လႊင့္သြားခဲ့တယ္။ ဒီေန ့အထိခံစားေနရဆဲ။ ဒါး၀င္ရဲ ့ သီးအရီကို အျပင္းအထန္ ဆန့္က်င္သူေတြ႐ွိခဲ့တယ္။ သူ ့ သီးအရီက လူသားမ်ိဳးႏြယ္ရဲ ့ အဆင့္အတန္းျမင့္မား မႈ၊ အင္မတန္အေရးပါမႈေတြနဲ ့ပတ္သက္တဲ ့ဘာသာေရးယံုၾကည္မႈေတြ၊ ဒႆနနယ္ပယ္က အယူအဆေတြကို ဆန့္က်င္ေနလို ့တဲ့။

ဆင့္ကဲျဖစ္စဥ္ကေျပာတယ္။ လူသားရဲ ့စိတ္ဆိုတာ ႐ုပ္နဲ ့သီးျခားကင္းလြတ္ေနတဲ ့ ၀ိဥာဥ္ေလးမဟုတ္ဘူးတဲ့။ လူသားနဲ ့တျခားသက္႐ွိမ်ိဳးႏြယ္ေတြၾကား ဇီ၀ေဗဒဆိုင္ရာဆက္ႏြယ္မႈရဲ ့ရလဒ္တစ္ခုမွ်သာ။ ေနာက္တစ္ခုထပ္ ၿပီး ဒါး၀င္သီးအရီရဲ ့အဓိပၸါယ္သက္ေရာက္တစ္ခု႐ွိေသးတယ္။ သိပၸံပညာ႐ွင္ေတြအေနနဲ ့ တျခားသက္႐ွိမ်ိဳးႏြယ္ ေတြကိုေလ့လာၿပီးေတာ့လညး္ လူ ့အျပဳအမူကိုသိ႐ွိနားလည္ႏိုင္တာပဲဆိုတဲ့အခ်က္။ ၁၈၀၀ေနာက္ပိုင္းႏွစ္ေတြ မွာ အသိဥာဏ္ေတြေပါင္းစံုလုိ ့ စိတ္ပညာျမစ္တစ္စင္း စီးဆင္းခဲ့ၿပီေလ။

“ေမြးကင္းစ စိတ္ပညာ”

ေခတ္သစ္စိတ္ပညာကို “Leipzig” လိုက္ဇစ္(ဂ္)တကၠသိုလ္မွာ ၁၈၇၉ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလက ေမြးဖြားခဲ့တယ္လုိ ့ သမိုင္းပညာ႐ွင္ေတြကေျပာၾကတယ္။ ေမြးဖြားလာရတာက အခုလို။ Wilhelm Wundt (၁၈၃၂-၁၉၂၀) နဲ့ ေက်ာင္းသားႏွစ္ေယာက္က စမ္းသပ္မႈတစ္ခုကို ျပဳလုပ္ခဲ့တယ္။ လူတစ္ေယာက္အသံကို ၾကားရခ်ိန္နဲ ့ ၾကား ရတယ္ဆိုတာကို အခ်က္ျပဖို ့ခလုတ္ႏွိပ္လိုက္တဲ့အခ်ိန္ၾကား ၾကာသြားတဲ ့ “time lag” ကိုတိုင္းတာဖို ့။ ဒီစမ္းသပ္မႈက လူ ့အျပဳအမူကို ဇီ၀ကမၼဆိုင္ရာတိုင္းတာမႈကေန တိုင္းတာျပဳဖို့အားထုတ္မႈေတြထဲက တစ္ခုမွ်သာ။

ဒါဆိုစမ္းသပ္မႈရဲ ့ထူးျခားမႈကဘာလဲ။ Wundt ရဲ ့စမ္းသပ္မႈက ဦးေႏွာက္ရဲ ့အလုပ္လုပ္ပံုျဖစ္ေနျခင္းပဲ။ လူ ့ ဦးေႏွာက္နဲ့ အာ႐ံုေၾကာအဖြဲ ့အစည္းတုိ ့ သတင္းအခ်က္အလက္ကို လုပ္ေဆာင္မႈအျဖစ္ကူးေျပာင္းရာမွာၾကာ တဲ့အခ်ိန္ကို တိုင္းတာဖို ့ႀကိဳးစားခဲ့ၾကျခင္း ျဖစ္တယ္။
စိတ္ျဖစ္စဥ္ေတြကို အေရအတြက္အားျဖင့္လည္း ေလ့လာလို ့ရတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ တိုင္းတာလုိ ့ရတယ္ဆုိ တဲ ့အယူအဆကို ဒီစမ္းသပ္မႈက ေျပာျပသြားျခင္းပဲ။

Wundt နဲ့လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြ အဓိကထား႐ွာေဖြခဲ့တာက စိတ္ျဖစ္စဥ္ရဲ့အေျခခံလိုအပ္ခ်က္အစိတ္အ ပိုင္းေတြ (၀ါ) ဖြဲ ့စည္းတည္ေဆာက္ထားပံုေတြျဖစ္တယ္။ ဥပမာျပရရင္ ခံစားခ်က္ “ feeling” ကို ႐ႈေထာင့္သံုး မ်ိဳးနဲ့သူတို့ေဖာ္ျပခဲ့ၾကတယ္။ ၾကည္ႏူးမႈ(၀ါ) စိတ္ညစ္ညဴးမႈ၊ စိတ္ပင္ပန္းမႈ(၀ါ) စိတ္အပန္းေျပမႈ၊ စိတ္တက္ႂကြမႈ (၀ါ) စိတ္ဓာတ္က်မႈ။ Wundt ရဲ ့ေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ ့ E.B. Titchener (၁၈၆၇-၁၉၂၇) က Wundt ရဲ ့ေလ့လာခ်ည္းကပ္နည္းကို “Structuralism” လို့ နာမည္ေပးခဲ့တယ္။ Structuralism ဆိုတာ စိတ္ကို အေျခခံလိုအပ္ခ်က္အစိတ္အပိုင္းေတြ (Basic Elements) နဲ ့ဖဲြ ့စည္းထားတယ္လို ့ယူဆၿပီး အဲ့ဒီအေျခခံ အ စိတ္အပိုင္းေလးေတြကို ခြဲျခမ္းဆန္းစစ္ေလ့လာျခင္းပဲ။ (ဥပမာ ဓါတုေဗဒမွာ ေရကို ဟိုက္ဒရဂ်င္ နဲ ့ေအာ့(ခ္) စဂ်င္ တို ့ေပါင္းစပ္ဖဲြ ့စည္းထားတာကို ေလ့လာသလိုမ်ိဴး)

စိတ္ရဲ ့ဖြဲ ့စည္းတည္ေဆာက္ပံုေလ့လာတဲ ့နည္းက “introspection”။ introspection ဆိုတာက “စာဆန္ဆန္ ေျပာရရင္” အတြင္းထဲထိျမင္ေအာင္ ၾကည့္ျခင္းျဖစ္တယ္။ ဥပမာေျပာရရင္ လူတေယာက္ကို ဓာတ္ခြဲခန္းထဲ ထိုင္ခိုင္းထားမယ္။ အဲ့လိုထိုင္ေနခ်ိန္ တဂ်စ္ဂ်စ္ျမည္တဲ့အသံကို ခဏခဏၾကားေနရမယ္။ အဲဒီ
အခါ သူရဲ့အသိစိတ္မွာ အေတြးေတြ၀င္လာလိမ့္မယ္။ သူ့စိတ္မွာ ဘာေတြျဖစ္ေနလဲ၊ ဘာေတြေတြးေနလဲဆိုတာ ေတြကို ျမင္ေအာင္႐ႈၾကည့္ခိုင္းမယ္။ ၿပီးတာနဲ ့ သူျမင္သမွ်(၀ါ) သူ့စိတ္မွာေပၚလာသမွ်ကို မခၽြင္းမခ်န္ျပန္ေျပာ ခိုင္းတယ္။ ဒီလိုခ်ည္းကပ္တဲ့နည္းကို သိပၸံနည္းက်ျဖစ္ေစတာက လုိသလိုထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ ့ဓာတ္ခြဲခန္းအေျခအ ေနမွာ လူတစ္ေယာက္ရဲ ့စနစ္တက် အေသးစိတ္ မိမိအေၾကာင္းေဖၚျပျခင္းပဲ (systematic detailed self-report)။

ဒီေလ့လာမႈေတြက အာ႐ံုခံစားမႈ (sensation)၊ အာ႐ံုကို အဓိပၸါယ္ဖန္တီးမႈ (perception) တို့ကိုပဲ အဓိကထား ခဲ့တယ္။ ဒါေတြကို အစိတ္အပိုင္းေလးေတြအျဖစ္ခြဲျခမး္ေလ့လာလို ့ရတဲ့အတြက္ျဖစ္တယ္။ Tichener က အရသာကိုေလ့လာဖုိ ့“introspection” နည္းကိုသံုးခဲ့တယ္။ သူ ့ေလ့လာမႈမွာပါ၀င္သူေတြကို အရသာအမ်ိဳးမ်ိဳး ခြဲျခားၿပီး မွတ္တမ္းလုပ္ထားဖို ့ေလ့က်င့္ေပးခဲ့တယ္။ ရလာဒ္ကေတာ့ အာ႐ံုခံစားမႈမွာ အပိုင္းေလးပိုင္းကို ခြဲျခား သတ္မွတ္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းပဲ။ အခါး၊အခ်ိဳ၊ အငန္၊ အခ်ဥ္။ ေရ႐ွည္မွာေတာ့ လူ ့အျပဳအမူရဲ့အေျခခံလိုအပ္ခ်က္၊ အစိတ္ အပိုင္းေတြကို “introspection”နည္းသံုးၿပီးေလ့လာတာက သိပ္အက်ိဳးမမ်ားလွ။ စာဖတ္သူအေနနဲ ့
“introspection” နည္းကိုသံုးၿပီး သခ်ာၤပုစာၦတစ္ပုဒ္ကို ဘယ္လိုအေျဖရလာတယ္ဆိုတာ တျခားတစ္ေယာက္ကို ေျပာျပဖို ့ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဖုန္းနံပါတ္တခုကို စဥး္စားစရာမလုိလိုက္ပဲ အလုိုလိုမွတ္မိလုိက္တဲ့အျဖစ္ကိုက် ဘယ္လုိ႐ွင္းျပမလဲ။ “introspection” နည္းကိုသံုးဖို ့ဆိုရင္ သိစိတ္အဆင့္ကိုေရာက္ရမယ္။ အဲ့လိုစိတ္မွာ သိေန တဲ့အရာမွသာ ျမင္ေအာင္ၾကည့္လိုရမွာ။ မသိလိုက္ရပဲမွတ္မိသြားတာက် ဘယ္လို႐ွင္းျပမလဲ။ မွတ္မိလိုက္တဲ့ ဖုန္းနံပါတ္ဘယ္ေနရာက လာတာလဲ။ တစ္ေနရာရာကလာတယ္ဆိုရင္ ေနရာတစ္ခုခုမွာ သိမ္းထားလို ့ပဲ။ အဲ့ဒီေတာ့ ဘယ္မွာသိမ္းထားလို ့လဲ။ သိမ္းထားတာကို ဘယ္လုိ႐ွာေတြ ့တာလဲ။

အေမရိကမွာ “Structuralism” က တျဖည္းျဖည္းနဲ ့“Functionalism” ကို လမ္းေဖာက္ေပးခဲ့တယ္။ Functionalism လက္ခံကိုင္စြဲထားတာက အခုလို။ “စိတ္ပညာက သိမႈရဲ ့ဖြဲ ့စည္းတည္ေဆာက္ပံုထက္ သိမႈရဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ေလ့လာသင့္တယ္” ။ “Structuralism” နဲ ့“Functionalism” ကို ဥပမာတစ္ခုနဲ ့ တင္စားျပပါတယ္။ လက္ေမာင္းနဲ ့လက္ကို စိတ္ထဲျမင္ၾကည့္လုိက္ပါ။ Structuralist တစ္ေယာက္ဆိုရင္ လက္ ေမာင္းနဲ ့လက္ကိုဖြဲ ့စည္းထားတဲ ့ႂကြက္သားေတြ၊ အရြတ္ေတြ၊ အရိုးေတြကို ေလ့လာၿပီး သူတို ့ရဲ ့လႈပ္႐ွား မႈကို ႐ွင္းျပပါလိမ့္မယ္။ Functionalist တစ္ေယာက္ကေတာ့ အခုလိုေမးပါလိမ့္မယ္။ ငါတို ့မွာဘာေၾကာင့္ လက္ ေမာင္းေတြ လက္ေတြ႐ွိေနတာလဲ။ ပတ္၀န္းက်င္နဲ့ လိုက္ေလ်ာညီေထြျဖစ္ေအာင္ လက္ေမာင္းေတြ လက္ေတြ က ငါတို ့ကုိဘယ္လိုကူညီေပးႏိုင္မလဲ။ Functionalist ေတြက စိတ္ ျဖစ္ စဥ္နဲ ့ပတ္သတ္ၿပီးအလားတူေမးခြနး္မ်ိဳးကိုုပဲ ေမးၿပီးေလ့လာၾကပါတယ္။ Functionalist ေတြ အေပၚ ဒါး၀င္း ရဲ့ ဆင့္ကဲျဖစ္စဥ္ သီးအရီကလည္း တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းအားျဖင့္ လႊမး္မိုးထားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ Functionalist မွာ အခ်က္အခ်ာက်ဆံုးေမးခြန္းက လူေတြရဲ ့ေတြးေခၚမႈက ဘာေၾကာင့္လိုက္ေလ်ာညီေထြသေဘာေဆာင္ ေန တာလဲတဲ့။ William James (၂၈၄၂-၁၉၁၀)ဆိုတာ Functionalist လႈပ္႐ွားမႈရဲ ့ ေခါင္းေဆာင္တစ္ေယာက္ေပါ့။
သူနဲ ့တျခား Functionalist ေတြက စိတ္မွာအေျခခံလိုအပ္တဲ့ ေတာင့္တင္းမာေက်ာတဲ ့ ဖြဲ ့စည္းတည္ေဆာက္ပံု ႐ွိတယ္ဆိုတာကို မယံုၾကည္ပါဘူး။ James ကေတာ့ စိတ္ကိုေျပာင္းလြယ္ျပင္လြယ္ “flexible”၊ အလ်ဥ္မျပတ္ စီးဆင္းေနတဲ့သေဘာ “fluid” လို ့ျမင္တယ္။ အစဥ္မျပတ္စီး၀င္ေနတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြနဲ ့လိုက္ၿပီး မျပတ္ေျပာင္းလဲေနတဲ့သေဘာ၊ လိုက္ေလ်ာညီေထြျပဳျပင္ေနတဲ့ သေဘာျဖစ္တယ္။ James က Structuralist ေတြ စိတ္ျဖစ္စဥ္ကို အစိတ္အပိုင္းေလးေတြခြဲပစ္တာကုိ ဆန္ ့က်င္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ေနာင္အခါမွာ အေတြး ေတြ သဘာ၀အေလ်ာက္စီးဆင္းမႈကို James က “သိမႈအလ်ဥ္” (stream of consciousness) လုိ ့အမည္ေပး ခဲ့ပါတယ္။ James က Harvard တကၠသိုလ္မွာ စိတ္ပညာ၊ ဇီ၀ကမၼေဗဒ၊ ဒႆနိကေဗဒ ပညာရပ္ေတြကို သင္ ၾကားပို့ခ်ခဲ့တယ္။ James ရဲ ့ Functionalist ခ်ဥ္းကပ္နည္းက စိတ္ပညာနယ္ပယ္ကို ပိုက်ယ္ေစခဲ့တယ္။ ဇီ၀ေဗဒ ဆိုင္ရာျဖစ္စဥ္ေတြ၊ စိတ္ျဖစ္စဥ္ေတြ၊ အျပဳအမူေတြ ဒါေတြကို စိတ္ပညာမွာ ေလ့လာေစဖို ့ Functionalist ခ်ဥ္းကပ္နည္းက ကူညီေပးခဲ့တယ္။ “Functionalist” ဟာ စိတ္ပညာနယ္ပယ္အတြင္း အမ်ားက်င့္သံုးတဲ့ ေတြး ေခၚပံုတစ္ရပ္အေနနဲ ့ ေရ႐ွည္ မတည္တံ့ခဲ့ေပမယ့္ ဒီကေန့ေခတ္သစ္စိတ္ပညာရဲ ့ နယ္ပယ္ႏွစ္ခုအေပၚမွာ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈ႐ွိပါတယ္။ တစ္ခုက “cognitive psychology” (စိတ္ျဖစ္စဥ္ေတြကို ေလ့လာတဲ ့ စိတ္ပညာ နယ္ပယ္)။ က်န္တစ္ခုက “evolutionary psychology” (အျပဳအမူနဲ ့လိုက္ေလ်ာညီေထြမႈကို အာ႐ံုစိုက္ ေလ့လာတဲ့ စိတ္ပညာရဲ ့ နယ္ပယ္တစ္ခု)။

“ေ႐ြ ့လ်ားအား႐ွိ စိတ္ပညာရဲ ့႐ႈျမင္ပံု”
The Psychodynamic Perspective

စာဖတ္သူအေနနဲ ့ကိုယ္ျပဳမူလိုက္တဲ ့အျပဳအမူတစ္ခုကို ကိုယ္ကိုယ္တုိင္ နားမလည္ျဖစ္ဖူးပါသလား။ ကိုယ္ ခံစားေနရတာတစ္ခုကို ဘာလုိ ့ခံစားေနရမွန္းမသိ ျဖစ္ဖူးပါသလား။ ဥပမာ ဒီအခန္းအဖြင့္ မွာေရးခဲ့တဲ့“ေရး” လုိ ဘာေၾကာင့္႐ွက္ရြံ ့ေနရတာလဲဆိုတာကို “ေရး” ကိုယ္တုိင္မသိသလုိမ်ိဳး။ ေ႐ြ ့လ်ားအား႐ွိ စိတ္ပညာ႐ႈုုျမင္ပံု အရဆိုရင္ အျပဳအမူရဲ ့အေၾကာင္းရင္းေတြကို “personality” အတြင္းလုပ္ေဆာင္မႈေတြမွာ ႐ွာေဖြရမယ္။ “မသိစိတ္” ျဖစ္စဥ္ေတြရဲ့ အခန္းက႑ကိုလည္း အေလးထားအာ႐ံုစိုက္ရမယ္။ (personality ကိုေနာက္အခန္း က်မွ အေသးစိတ္ေရးပါမယ္။ အက်ဥ္းေရးရရင္ personality ဆိုတာ လူတစ္ေယာက္နဲ ့တစ္ေယာက္ မတူပါဘူး။ အဲ့ဒီေတာ့ လူတစ္ေယာက္ခ်င္းစီအတြက္ ျခားနားသိသာေစၿပီး အခ်ိန္အေတာ္ၾကာေရ႐ွည္ခံတဲ့ေတြးေခၚစဥ္းစား ပံု၊ ျပဳမူပံုတို ့ကို “personality” လို ့ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုပါတယ္။ ဘ၀အေျခအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ ့ရင္ဆုိင္ရတဲ့အခါ လူတစ္ ေယာက္ရဲ့တုန့္ျပန္မႈေတြကို အဲဒီလူရဲ ့ေတြးေခၚစဥ္းစားပံု၊ ခံစားပံု၊ ျပဳမူပံု (၀ါ) personalityက သြင္ျပင္လကၡဏာ ေဆာင္ထားပါတယ္။)
(“Unconscious mind”ကို မသိစိတ္လို့ကၽြန္ေတာ္ဘာသာျပန္ထားတာနဲ ့ပတ္သက္ၿပီးအနည္းငယ္႐ွင္းျပလိုပါတယ္။
Unconscious mind ဆိုတဲ့ေ၀ါဟာရနဲ ့ပတ္သက္ၿပီး ဒီေ၀ါဟာရကိုစသံုးခဲ့တဲ့ “Sigmund Freud” ကိုစိတ္ပညာ႐ွင္ တခ်ိဳ ့ကေစာဒကတက္ခဲ့တာ႐ွိပါတယ္။ mind ဆိုတာ (သာမန္အဓိပၸါယ္ဆိုရင္) consious ျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့
unconsious mind ဆိုတာ unconsious consiousness ျဖစ္ေနတယ္။ ျမန္မာလို မသိစိတ္လုိ ့ဘာသာျပန္ရာ မွာလည္း အဲဒီလိုစကားလံုးကုိ ၀ိေရာဓိသေဘာထပ္ျဖစ္ေနျပန္တယ္။ တကၠသိုလ္ဘုန္းႏိုင္ရဲ ့ “ကိုယ့္အလွဘ၀ ေငြလမင္း” ၀တၳဳထဲမွာ ဆိုရင္ ဇာတ္ေကာင္တင္ေအာင္ထြန္းက “Freud” ရဲ့ မသိစိတ္အသံုးကို ေလွာင္သလိုလိုေျပာထား တယ္။ တကယ္ေတာ့ mind ကို consiousness၊ စိတ္ကို သိျခင္းလို ့ ေယဘုယ်နားလည္ထားမႈနဲ ့ Freud အယူ အဆကို ခ်ဥ္းကပ္တာကိုကအမွား။ Freud က mind ကို ေရခဲတံုးႀကီးတစ္ခုအေနနဲ ့ ပံုစံ “model” ထုတ္ျပ တယ္။ ေရမ်က္ႏွာျပင္ေအာက္မွာျမွဳပ္ေနတာက ေရခဲတံုးႀကီးရဲ ့ အစိတ္အပိုင္းအမ်ားစု (ေျပာရရင္ ၆/၇)။ ေရမ်က္ႏွာျပင္ အထက္မွာေပၚေနတဲ့ ေရခဲတံုးႀကီးရဲ့အစိတ္အပိုင္း ေလးကမေျပာပေလာက္ (၁/၆)။ စိတ္ရဲ့သိမႈအပိုင္းေလးဟာ လဲ ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္ေပၚေနတဲ့ ေရခဲတံုးႀကီးရဲ့အစိတ္အပုိင္းေလးေလာက္သာ။ စိတ္ရဲ့မသိမႈအပိုင္းကက် ေတာ့ ေရေအာက္ျမဳပ္ေနတဲ့ ေရခဲတံုးႀကီးရဲ ့အစိတ္အပိုင္းေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားေလာက္႐ွိတယ္။ အေသးစိတ္ကို ေတာ့ သက္ဆိုင္ရာအခန္းမွ ဆက္ပါမယ္။ ဒီေနရာ အဓိကေျပာလိုတာက စိတ္ဆိုတာကိုသိျခင္းလို ့ေယဘုယ် နားမလည္ထားမိဖို ့ပါ။ ဒီလိုနားလည္ထားရင္ မသိစိတ္ဆိုတာကို ေလ့လာလို ့ရမယ္မထင္။ )

Writer by@suyee
Thank all steemit