Yalan Haberlere Neden İnanıyoruz?

Teknolojinin bütün imkanlarından faydalanmaya hızla adapte oluyoruz. Bize bu anlamda sağlanan en geniş imkan anında haberleşme. Bu durum dünyadan haber alma hızına da yansıyor. Dünyanın herhangi bir yerinde gerçekleşen yeni bir olaydan eş zamanlı olarak haberdar olabilmek 1990’ lar öncesi düşünüldüğünde mucizevi bir ilerleme. Elbette bu durumu kendi amaçları için kullananlar var. Bir çözüm, ilaç ya da hayatı kolaylaştırmak üzere yapılan tüm buluşları amacının dışında, kötü niyetle kullananlar her çağda olduğu gibi iş başında.

Haberleşmenin önemli bir kısmını yönlendiren sosyal mecralar, gelişmelerden en kısa sürede haberdar olmamızı sağlarken, kötü niyetli insanlar klavye başında olduğunda bizi bekleyen bir tehdit var: Yalan haberler!

Peki insanlar doğruluğundan şüphe etse de yalan haberlere inanmayı neden tercih ediyor?

Hız ve Basitlik
Yalan haberlere inanmanın en önemli nedeni alınan bilginin işlenmeden doğru kabul edilme oranının yüksek olması. Sorgulayıcı olmak içinse üzerinden çok uzun olmasa da bir süre geçmesi gerekiyor. Kişinin olayları ve gelişmeleri belirli bir neden-sonuç ilişkisi içinde değerlendirebilmesi beyin aktivitesi gerektiriyor. Beyin basit olanı alıp kabul etmeye daha yatkın.

İnternet haberlerinin sahte olup olmamasına bakılmaksızın doğru kabul etmesinde diğer kullanıcılar etkili. Hızla doğru kabul edilip paylaşılan bir sahte haber, kartopu etkisiyle daha fazla kişiyi kendine inandırmaya devam ediyor. Paylaşım imkanı ve hızla yayılma imkanı yalan, uydurulmuş haberlerin daha çok kişiye ulaşarak, daha çok inandırıcı hale gelmesine yardımcı oluyor.

Görmezden gelme
Bu durum basit olana inanmanın bir diğer biçimi. Ancak burada doğru olmayan haberi sorgulamama tercihinin arkasında çıkarlara ters düşmesi endişesi yatıyor. Çıkarlar ticari olabileceği gibi, özeleştiri yapmayı gerektiren kişisel nedenler görmezden gelmeye sebep olabiliyor. İçinde yer alınan bir organizasyonun reklam faaliyetlerine konu olan özelliklerinin, o oluşumu kusursuz göstermesine inanmak ya da tercih ettiği tedavi yönteminin hiçbir yan etkisi olmadığına inanmak ve sorgulamamak bu duruma örnek gösterilebilir.

İnançların bilinçte daha baskın olması
Belirli bir kitleye ulaşmış, kabul görmüş bir yalan haberi yalanlayan gerçek bir haber yapıldığında, ilk-sahte habere inanmaya devam etmek durumu inançların gücü ile açıklanabilir.

Örnek vermek gerekirse, sevdiği bir ürünün kanserojen etkisi kanıtlandığı halde, kilo vermesine yardım ettiğine olan inancı, kişinin kanser riskine rağmen ürünü kullanmaya devam etmesi, ilk inandığı şeye bağlı olmasıyla açıklanabilir.

Topluluğa ait hissetmek - Biz birliği
Sahte olan haberlerin herhangi bir filtreye takılmadan doğru kabul edilmesinin en önemli nedenlerinden biri de, haberin paylaşıldığı mecranın kişinin kendini ait olduğunu hissettiği bir grupla paylaşılmasıdır.

İnternetin yaygın kullanımıyla sayıları hızla artan haber sitelerinin ve belirli bir görüşe yakınlığı hissedilen basılı yayın organlarının, web sitelerinin bir haberi olduğundan farklı ya da değiştirerek sunduğu halde güvenilir kabul edilmesinin nedeni bu duygudur.

Sonuç : Şüphelenmeliyiz
Okuduklarımızı, izlediklerimizi 2 kere düşünecek zamanımız yoksa, biraz daha yavaş ilerleyebiliriz. Paylaşım yapmadan önce sahtelik-gerçeklik konusunda mutlaka eleştirel olmalıyız. Kendimizi çarpıtılmış, değiştirilmiş, yalan bir haberi savunurken bulmamak, haksız konuma düşmemek için, yalan haberin yayılmasında aracı olarak kullanılmamak için, haberlerin kaynağını, kelime alanı, kayıtların gerçekliğini araştırmalıyız.