İstanbul #01 : İstanbul'un Surları...

İstanbul’un surları ilk olarak, Sarayburnu’nda Ligos adlı küçükköy varken inşa edilmiş ve tarih boyunca genişletilmiş. En büyük katkıları ise Roma imparatorları Konstantin ve Theodosius yapmıştır. Zaman içerisinde ihtiyaçlar çerçevesinde kapılar ve burçlar eklenmiş, yeri geldiğinde deniz tarafına da duvarlar örülmüş.

İstanbul surlarının toplam uzunluğu yaklaşık 22 – 23 kilometredir. Kara tarafında 8 km, Haliç tarafında 6 km ve deniz tarafında 9 km civarındadır. Surları baştan sona gezmiş birisi olarak şunu rahatlıkla diyebilirim: Aynı zamanda İstanbul’un simgelerinden biri olan bu surların hali, şu anda içler acısıdır maalesef!

Surların Yapılışı

İstanbul surlarının klasik ortaçağ surlarından en büyük farkı, aynı zamanda estetik kaygılarla inşa edilmiş olmasıdır. Roma askeri ve şehir mühendisliğinin muazzam bir işbirliği örneğidir. Hatta bir kaynakta şöyle bir tespit okumuştum: “Konstantinopolis surları, çok övünülen Çin Seddi’nden daha çok işe yaramıştır.”

Surların yapımında; Malta adasından getirilen özel kum, belli bir ısıda pişirilmiş tuğla, sağlam kaya parçaları ve yumurta akı kullanıldığı biliniyor. Surları gezerken büyük taşlara baktığınızda, birtakım işaretler görebilirsiniz: Haç, yıldız, çiçek motifleri ve hatta yazılar… Tarihçiler, bu simgelerden yola çıkarak, surların yapımında kullanılan bazı taş bloklarının, başka yapılardan sökülerek burada kullanıldıkları şeklinde yorumlamaktadırlar.

İstanbul Kara Surları

İstanbul’un kara surlarının geçmişi, Megaralılardan önce burada var olan Ligos köyüne aitti. Hakkında kesin bilgiler yoktur ama bugünkü Topkapı Sarayı’ndan daha küçük olduğu tahmin edilmektedir. Daha Sonra Kral Byzas surları biraz daha genişletmiş ve nispeten güçlendirmiştir. Tabi bunlar bugünkü surlardan çok daha küçük ve zayıftı.

Daha sonra Roma adına İstanbul’u fetheden Septimus Severus, surları Çemberlitaş hizasına kadar çekerek şehri genişletti. Şehri Başkent yapan Büyük Konstantin ise surları (4.yy) daha da geriye çekti: Yaklaşık olarak Yavuz Sultan Selim tepesine hizasına… Nihayet 5.yy’da İmparator 2.Theodosius surları bugünkü sınırlarına getirdi. Yüzyıllarca birçok saldırıya direnen surların “Theodosius Surları” olarak anılmasının nedeni de budur.

Kara surları, tüm yapı içerisindeki en sağlam ve en güçlü kısımdı. Burası, öndeki 1 sıra küçük ve arkada 1 sıra büyük olmak üzere 2 sıra sur katmanından oluşuyordu. İlk sur yapısının önünde derin ve geniş hendekler vardı. Kara surlarının bu denli karmaşık yapılmasının nedeni, yüzyıllar boyunca saldırıların en çok buradan gelmiş olmasıdır. O nedenli müdafiler açısından buranın savunması çok daha önemliydi. Kara tarafındaki surların uzunluğu 5.600 metre idi.

Surların Ölçüleri

Ön surlar ortalama 8 buçuk metre yüksekliğe ve 2 metreye yaklaşan kalınlığa sahipti. Arka surlar ise 14 metre yüksekliğe ve 5 metrelik kalınlığa sahipti. Yukarıda bahsettiğim hendeklerin 20 metre genişliğe ve yer yer 5 ile 8 metre arasında derinliğe sahip olduğu tespit edilmiş. Her 60 metrede bir kuleler inşa edildiği biliniyor. Bu kulelerin, surlardan ortalama 2,5m – 3m daha yüksek oldukları biliniyor. Dışa doğru da 5 metreyi bulan taşkınlıklar vardı.

Tabi burada şunu hatırlatmak lazım: Yüzyıllar içerisinde sürekli onarılan, değişen, yıkılan ve yer değiştiren surların hemen her yerde aynı yükseklik ve kalınlığa sahip olması beklenmemelidir.

İstanbul Kara Surları Kapıları

İstanbul kara surlarının öne çıkan bazı kapıları şunlardır:

Altın Kapı (Aura Porta)
Yedikule Kapısı (Pentapirgi)
Belgrat Kapı (Ksilokerhos)
Silivrikapı (Pege)
Mevlenakapı (Region)
Yenikapı
Topkapı (Romanos)
Sulukule Kapısı (Aya Kiriaki)
Edirnekapı
Eğrikapı (Kaligaria)
Aya Kalinkos (artık yok)
Cirkoporta (artık yok)

İstanbul Haliç Surları Kapıları

İstanbul Haliç surlarındaki kapıların çoğu yok olmuş, kalanları da pek olmasa da isimleri şöyledir:

Balat Kapısı
Fener Kapısı
Kayalık Kapı (Petrion)
Eski ve Yeni Aya Kapıları
Cibali Kapı
Unkapanı Kapısı
Odun Kapısı
Zindan Kapı

İstanbul Marmara Surları Kapıları

İstanbul Marmara surlarının kapıları da maalesef pek ayakta kalabilmiş değil. Adları aşağıdaki gibidir:

Değirmen Kapı
Lazaros Kapısı
Saray Kapısı (Palatium Magnum)
Çatladıkapı
Langa Kapı (Vlanga)
Emilianos Kapısı
Samatya Kapı (Psamatia)
Narlı Kapı (Yannis)