O działaniu sprawcy zabójstwa w stanie silnego wzburzenia pisałam wcześniej tutaj. Dzisiaj chciałabym się skupić na kolejnym, interesującym zagadnieniu związanym z tym przestępstwem – zabójstwie z afektu w stanie odurzenia alkoholem. Czy taka kombinacja jest możliwa? Jeżeli tak, to w jakich warunkach?
Poglądy na przestrzeni lat
Zagadnienie zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia w stanie odurzenia alkoholem budziło ogrom kontrowersji, a także sprzecznych opinii w orzecznictwie oraz literaturze prawniczej. W okresie międzywojennym wiodąca linia orzecznicza stanowiła, że skoro w przepisie, w którym stypizowano zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia, nie ma ograniczenia co do sytuacji, gdy silne wzburzenie jest związane z odurzeniem zawinionym przez sprawcę, to sprawę należy rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego.
Ów pogląd był dominujący również po wojnie w prawniczym piśmiennictwie. Podtrzymywano stanowisko, iż stan nietrzeźwości nie może mieć wpływu na kwalifikację czynu, jednak ma on znaczenie przy wymiarze kary – jest on bowiem okolicznością obciążającą. Twierdzono, że konsekwencją innych rozwiązań byłoby zastosowanie zasady analogii – niekorzystnej dla sprawcy i niedopuszczalnej w polskim prawie karnym.
Jednakże cześć przedstawicieli doktryny nie zgadzała się z powyższą argumentacją, mimo że brano w niej pod uwagę literalne brzmienie normy. Zawrócono słusznie uwagę, że konkretnego przepisu nie można rozważać w oderwaniu od innych unormowań znajdujących się w kodeksie. Pominięcie podczas wykładni innych przepisów może doprowadzić do powstania sprzecznych ze sobą rozwiązań, godzących w interes społeczny.
Obecna regulacja
W Kodeksie karnym z 1997 r., a więc aktualnie obowiązującym, wprowadzono zastrzeżenie, że działający w afekcie ograniczającym poczytalność sprawca, który wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć (art. 31 § 3 Kodeksu karnego), nie podlega uprzywilejowanemu traktowaniu. Zgodnie z wyrażanym w literaturze poglądem, owo zastrzeżenie dotyczy również afektu, z którym mamy do czynienia w przypadku zabójstwa w stanie silnego wzburzenia.
Aktualnie w orzecznictwie Sądy Najwyższego wskazuje się na istnienie pewnych powiązań pomiędzy stanem nietrzeźwości sprawców o ograniczonej poczytalności a sprawcami zabójstw popełnionych pod wpływem afektu (silnego wzburzenia). Podkreśla się, że skoro zastosowanie przepisu traktującego o ograniczonej poczytalności wyłączone jest w sytuacji, gdy ograniczenie to wynika z odurzenia zawinionego przez sprawcę, to również silne wzburzenie spowodowane stanem nietrzeźwości z winy sprawcy, analogicznie powinno wykluczać możliwość zastosowania uprzywilejowanej kwalifikacji. Zdaniem Sądy Najwyższego, rozumowanie to jest zgodne z zasadami słuszności, a także zasadami prawidłowej wykładni.
Aspekt motywacyjny
Kwestia kwalifikacji zabójstw w stanie silnego wzburzenia popełnianych przez osoby, które działały w zawinionym przez siebie stanie nietrzeźwości wymaga dokładnego rozważenia każdego przypadku. Prawidłową kwalifikację umożliwi odpowiedź na pytanie, czy zabójca działał w afekcie, ponieważ wprawił się w stan nietrzeźwości w zawiniony sposób, czy przyczyną tego afektu był inny czynnik, a nietrzeźwość była wyłącznie „czynnikiem towarzyszącym”.
Pod tym względem orzecznictwo Sądu Najwyższego jest co do zasady jednolite. W latach siedemdziesiątych pojawiły się pojęcia okoliczności, które warunkują afekt oraz okoliczności, które mu wyłącznie towarzyszą. Uznano, że w przypadku, gdy afekt spowodowany został nadużyciem alkoholu, kwalifikacja uprzywilejowana (jako zabójstwa w stanie silnego wzburzenia) jest niedopuszczalna. W sprawach, w których nie alkohol, a inna przyczyna wywołała afekt, można natomiast taką kwalifikację uprzywilejowaną przyjąć.
Rola alkoholu
Sąd Najwyższy wyraźnie zaznaczył, że można uznać działanie sprawcy zabójstwa za podjęte w warunkach silnego wzburzenia nawet, gdy dopuszczono się go pod wpływem alkoholu. Warunkiem jest jednak to, aby motywację do działania stanowiły inne czynniki, aniżeli alkohol. Ten z kolei może odgrywać rolę wyłącznie pomocniczą, uboczną. Tę linię orzeczniczą SN potwierdził również w wyroku z 1978 r. Podkreślono, że w przypadku sprawcy zabójstwa w stanie silnego wzburzenia znajdującego się w chwili jego dokonania w stanie nietrzeźwości można skorzystać z dobrodziejstwa kwalifikacji prawnej czynu o charakterze uprzywilejowanym. Biorąc pod uwagę orzecznictwo SN z poprzednich lat, jego stanowisko w tym względzie jest niezmienne.
Należy zwrócić uwagę, że w omawianych przypadkach alkohol może nie mieć kluczowego znaczenia dla powstania silnego wzburzenia, ale może istotnie wpływać na siłę oraz intensywność danej reakcji emocjonalnej. W związku z tym odurzenie alkoholowe należy traktować jako okoliczność obciążającą i jako taka powinna mieć znaczenie dla wymiaru kary za zabójstwo w stanie silnego wzburzenia.
Akty prawne
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. 1997, nr 88, poz. 553 ze zm.
Literatura
- Daszkiewicz K., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, Warszawa 2000.
- Gubiński A., Zabójstwo pod wpływem silnego wzruszenia, Warszawa 1961.
Orzecznictwo
- Wyrok SN z 30.04.1964 r. (III K 69/64), OSPiKA 1965, Nr 4, s. 145 i nast.
- Wyrok SN z 10.8.1970 r. (III KR 44/70), Biul. SN 1970, Nr 11, s. 13.
- Wyrok SN z 25.8.1971 r. (IV KR 2/71) OSNKW 1972, Nr 1, poz. 9.
- Wyrok SN z 3.10.1974 r. (III KR 206/74), OSNKW 1974, Nr 12, poz. 227.
- Wyrok SN z 15.8.1978 r. (IV KR 212/78), OSNKW 1979, Nr 1-2, poz. 12.
Ciekawa sprawa, na pierwszy rzut oka to się wcale nie wyklucza. Ja oczywiście się nie znam, ale uważam, że wykroczenie / przestępstwo pod wpływem używek powinno być bardziej karane .
Nie wyklucza się, o ile alkohol jest tylko czynnikiem towarzyszącym. I masz całkowitą rację - alkohol to okoliczność obciążająca (o ile wprawienie się w stan nietrzeźwości było zawinione, czyli sprawca sam o tym zadecydował) i tak też traktują to sądy. :)