Często zastanawiamy się nad tym, które z dzieł stworzonych przez człowieka podlegają ochronie przepisami?
Prawo autorskie chroni utwory. Definicja syntetyczna mówi, iż
utworami są przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalone w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od formy, sposobu wyrażania, jakości i przeznaczenia.
Teorię tę jednak należy objaśnić. Kiedy twórca zmienia istniejący stan rzeczy poprzez dodanie do niego czegoś od siebie, np. nowych elementów, mówi się o przejawie działalności twórczej. Kolejnym składnikiem twórczości jest trud włożony w powstanie tej innowacji. Wystarczy, aby utwór był nowy zdaniem jego twórcy, więc nowość nie musi być całkowita.
Na przykład, kiedy dwóch różnych twórców stworzy w tym samym czasie dwa takie same dzieła, wtedy każde z nich oddzielnie stanowić będzie osobny przejaw działalności twórczej. Stopień nowości także nie ma na nią wpływu, bo już mała zmiana może mieć twórczy charakter.
Kształt utworu musi wpływać na osobowość twórcy, a zatem charakteryzować się indywidualnym charakterem. Osobowość, dzięki której dzieło nabiera kształtu, można zauważyć np. w ciekawym podejściu do tematu, wybraniu źródeł, ułożeniu treści i formie kompozycji. Należy zauważyć, iż ten sam temat różni twórcy mogą przedstawić z dwóch stron: humorystycznie i poważnie, np. inaczej przedstawiony jest holocaust i motyw Zagłady w dramacie Lista Schindlera i w komedii Życie jest piękne. Nawet, jeśli twórca jest – wydawać by się mogło – ograniczony w działaniu artystycznym, w jego pracy możliwe jest pojawienie się indywidualnego charakteru dzieła. Najlepszą ilustracją tej tezy są dzieła o charakterze religijnym o ściśle określonej tematyce, gdyż każdy artysta inaczej ujmuje zagadnienie Trzech Króli, Ukrzyżowania czy Piety.
Nasilenie indywidualności może się różnić w poszczególnych utworach, czasami jest bardzo wyraźne, kiedy indziej zaś słabe. Droga Krzyżowa, której autorem jest Jerzy Duda-Gracz, jest wręcz przeciwieństwem tego, co widuje się w kościołach. Mniej zauważalne nasilenie indywidualności występuje najczęściej w obiektach tzw. małej architektury, instrukcjach obsługi czy utworach kartograficznych. Nawet kompozycje kwiatowe, katalogi znaczków pocztowych, bilety oraz afisze teatralne uznane są za utwory, jednak nie decyduje o tym niższy czy wyższy stopień indywidualności, należy po prostu wykazać jego istnienie.
Utwór nie musi być jedyny w swoim rodzaju, z powodu czego bardzo trudno jest ocenić, czy utwór rzeczywiście zawiera przejaw indywidualnego charakteru.
Stosuje się wtedy tzw. test statystycznej jednorazowości, który polega na tym, iż ustala się prawdopodobieństwo stworzenia identycznego dzieła niezależnie przez innego autora. Należy zaznaczyć, iż nie jest to metoda matematyczna. Kiedy prawdopodobieństwo jest niskie, utwór ma wysoki poziom indywidualności, zaś kiedy jest ono wysokie, utwór jest indywidualny w niewielkim stopniu. Metoda ta ukazuje wyraz przekonania organu orzekającego, który podejmuje decyzję na podstawie zebranego materiału porównawczego.
Ustalenie utworu w jakiejkolwiek postaci to warunek konieczny, aby uznać go za przejaw działalności twórczej. Utwór ma przybrać taki kształt, aby mógł być odebrany przez kogoś innego niż twórca, ten ktoś jednak nie musi naprawdę zapoznawać się z utworem. Ustalenie jest czymś innym niż utrwalenie, czyli wpisanie utworu w nośnik (corpus mechanicum). Utwory takie jak np. improwizacje dżezowe, istnieją jedynie jako dzieła ustalone, nie muszą być utrwalane. Czasami ustalenie utworu następuje jednocześnie z jego utrwaleniem, np. w przypadku dzieła sztuk plastycznych.
W takiej sytuacji nie są potrzebne dodatkowe formalności przy udzielaniu ochrony utworowi w chwili jego ustalenia, chodzi tu np. o rejestrację czy opatrzenie go notą copyrightową (© Copyright by…). Przy udzielaniu utworowi ochrony autorskoprawnej ważne są przeznaczenie utworu, jego sposób wyrażania czy wartość. Na tym samym poziomie chroni się utwory zaliczane do sztuki „wysokiej”, „popularnej” i takie o charakterze użytkowym, np. naczynia czy meble.
Prawo autorskie nie rozróżnia również podziału ze względu na jakość dzieła, czyli utwór wybitny, dzieło na średnim poziomie oraz wyjątkowe grafomaństwo, chronione są na tym samym poziomie. Jak wiadomo, ocena jakości ulega ciągłym zmianom, co usprawiedliwia taki stan rzeczy. Często też prace wybitne interesują niewielką rzeszę krytyków, zaś dzieła kiepskie są zarazem kontrowersyjne i zna je ogromna ilość ludzi, co zwiększa chęć ochrony utworu przez autora.
Kategorie utworów podlegających ochronie
Podmiot stosujący prawo ma za zadanie ustalić, czy dany wytwór intelektu jest rzeczywiście utworem, co jest wyjątkowo trudne, dlatego w celu ułatwienia podmiotowi tej pracy, zastosowano podział utworów chronionych na kategorie. Przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, ale nie tylko dzieła literackie i publicystyczne, ale też prace naukowe, w przypadku których chroniona jest jedynie forma, nie zaś referowane fakty i teorie, które istnieją obiektywnie i nie są zależne od piszącego o nich autora.
Utwory kartograficzne mają większą swobodę, tzn. autor może umieścić na mapie legendę według własnego pomysłu czy zastosować własną skalę. Jeśli chodzi o programy komputerowe i ich techniczny charakter, stanowią one wyjątkowy przypadek, gdyż mogą być wyrażone zarówno słowami, jak i znakami graficznymi w sztucznym języku przeznaczonym dla maszyny, ale nawet one mogą przejawiać twórczy charakter autora.
Utwory sztuki użytkowej i sztuki wizualnej, czyli plastyczne, fotograficzne, wzornictwa przemysłowego i audiowizualne, w tym filmowe, stanowią kolejną kategorię utworów. Trudno jest określić np. twórczy charakter fotografii, które pierwotnie nie były uznawane za utwory, a jedynie wydruki odzwierciedlające rzeczywistość, jednak obecnie są to rzeczywiście utwory, tak samo jak dzieła muzyczne, słowno – muzyczne, sceniczne, sceniczno – muzyczne, pantomimiczne i choreograficzne. Ochronie artystycznej podlegają także utwory architektoniczne, urbanistyczne oraz architektoniczno – urbanistyczne, takie jak projekty domów, wiaty przystankowe, fontanny czy huśtawki.
Wyłączenia spod ochrony
Niektóre dobra są wyłączone spod ochrony, jeżeli dobro nie wykazuje cech utworu lub ustawodawca wyrazi arbitralną decyzję. Cech utworu nie spełniają odkrycia, idee, metody, procedury, metody i zasady działania, a także koncepcje matematyczne. Odkrycia, sposoby postępowania oraz metody matematyczne istnieją w przyrodzie bez związku z twórcą, zaś idee nie mają indywidualnego charakteru.
Zwykły pisuar nie jest utworem, jednak Fontanna M. Duchampa, czyli odwrócony pisuar, już tak.
Ochronie podlega także artykuł opisujący odkrycie czy projekt stanowiący ucieleśnienie idei. Wolą ustawodawcy, wyłączone spod ochrony są akty normatywne albo ich urzędowe projekty, dokumenty urzędowe, materiały, symbole i znaki urzędowe, opublikowane opisy patentowe i ochronne, a także proste informacje prasowe.
Utwór zależny i inspirowany
Utwór zależny to szczególny rodzaj utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka lub adaptacja cudzego dzieła. Utwór taki opiera się na treści dzieła pierwotnego, jest jednak jego przeniesieniem na inny język lub medium (np. adaptacja filmowa). Twórcy dana jest oczywiście pewna doza swobody twórczej, w zakresie np. doboru słów, tak więc ostateczny kształt utworu zależy od jego pomysłu, stąd przysługuje mu ochrona autorskoprawna, dzięki czemu wygaśnięcie praw majątkowych do oryginału nie będzie miało wpływu na utwór zależny.
Mimo wszystko, rozpowszechnianie opracowania i korzystanie z niego są zależne od twórcy oryginału, a na egzemplarzach opracowania musi znajdować się tytuł oraz nazwisko autora utworu pierwotnego. Pojęciem odmiennym jest utwór inspirowany, czyli powstały w wyniku fascynacji cudzym utworem. Twórca tworzy nowe dzieło, wzorując się przy tym na pierwowzorze. Przykładem mogą być takie dzieła, jak namalowane przez malarza – amatora słoneczniki w wazonie, pod wpływem znanego obrazu V. van Gogha czy Scarlett – powieść A. Ripley, jako sequel Przeminęło z wiatrem M. Mitchell.
Własność intelektualna to jeden z tych działów prawa, których znajomość wykorzystuje się w życiu codziennym, niemal w każdej dziedzinie życia w społeczeństwie. Dzięki prawu własności intelektualnej twórca zyskuje wyłączność na korzystanie z własnych utworów, a także zyskuje możliwość ich komercjalizacji.
Bibliografia:
- A. Karpowicz: Autor – wydawca. Poradnik prawa autorskiego, Warszawa 1994, s. 17.
- J. Barta, R. Markiewicz [w:] J. Barta, M. Czajkowska – Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple: Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Kraków 2005, s. 66-67.
- P. Stec: Prawo autorskie [w:] tegoż: Ochrona własności intelektualnej, Bydgoszcz – Opole – Gliwice 2011, s. 40-45.
Obserwuj @glodniwiedzy - znajdziesz tu najciekawsze informacje ze świata.
Artykuł autorstwa: @krasnalek, dodany za pomocą serwisu Głodni Wiedzy
A to już chyba niedługo. Zdaje się, że około 20 czerwca parlament europejski przegłosuje wprowadzenie nowych przepisów związanych z reformą praw autorskich, dzięki którym między innymi wprowadzony zostanie tzw. "podatek od linków" (ancillary copyright). Więcej przeczytacie tutaj.
Ciekawy jestem jak to się ma do zaostrzenia przez obecne władze podejścia do 50% kosztów uzyskania przychodów w zawodach w których wraz z świadczenia pracy przekazuje się również autorskie prawa majątkowe - na przykład u programistów. Wiem, że w paru firmach prawnicy przysłali interpretacje wg których modyfikacja oprogramowania (na przykład poprawa błędu) nie jest dziełem podlegającym ochronie prawa autorskiego. Ja wiem, że mogą być różne modyfikacje kodu (albo literówka w etykiecie przycisku, albo parę linijek kodu, które przewracają całkowicie sens algorytmu) ale tutaj wszystko wrzucono do jednego worka. :-(
Praw autorskich nie można przekazać ani się zrzec. Chodzi oczywiście o autorskie prawa majątkowe ;)
Oczywiście. To skrót myślowy, przyznaję że błędny, który pojawia się w codziennych rozmowach przy korpo kawie ;-). Poprawiłem - wielkie dzięki za czujność.
Poruszone przez Ciebie zagadnienia Alciku napewno ciekawe i dające do myślenia. Zmiany które wejdą w życie zostaną uwzględnione w przyszłości w kolejnym artytule dotyczącym prawa autorskiego. Jaka będzie interpetacja sądów po 20 czerwca? Któż to może wiedzieć.
Napisałeś "Przy udzielaniu utworowi ochrony autorskoprawnej ważne są przeznaczenie utworu, jego sposób wyrażania czy wartość." [akapit 6].
vide! art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ".. niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).", czyli te wymienione nie mają żadnego znaczenia dla uznania "wytworu" za utwór, którym jest "każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależ..."
Napisałeś "Przy udzielaniu (...) ochrony ", a niby kto tej ochrony udziela ??? znasz jaki to organ udziela?
To nie korpo-kawa jest winna tym co najmniej niewłaściwym sformułowaniom.
Za 10-tkę sprawdzę cały tekst.