Najpierw krótkie wprowadzenie, bo nie każdy musi kojarzyć Teofila Kwiatkowskiego. To najwybitniejszy polski malarz pochodzący z Pułtuska, z tym miastem jest związanych wielu niegdyś sławnych ludzi, o których mało kto dziś pamięta, m.in. Maciej Sarbiewski, najwybitniejszy polski poeta piszący po łacinie. Teofil Kwiatkowski spędził większość życia we Francji, był przyjacielem Chopina i autorem wspaniałej, istniejącej w kilku wersjach kompozycji symbolicznej Polonez Chopina. W Polsce znajduje się bardzo niewiele jego obrazów. Jest niemal pewne, że we Francji można znaleźć więcej nadal nieznanych jego prac. W bazie Joconde pojawił się ten ciekawy obraz. Obraz jest datowany na 1842 rok i nosi dość niezwykły tytuł – Jeune Polonaise saisie par le froid czyli… Zziębnięta młoda Polka! Zapewne żaden ze zwiedzających nie zada sobie pytania dlaczego Kwiatkowski namalował młodą Polkę trzęsącą się z zimna a nie młodą Polkę z trudem znoszącą tropikalne upały, co dla widza musiałoby być dużo bardziej atrakcyjne.
Obraz jednak musiał wzbudzić zainteresowanie kuratorów kolekcji, bo został opatrzony glosą świadczącą o tym, że jej usiłował zgłębić jego sens. Julien Derni napisał
W 1842 roku namalował obraz Zmarznięta młoda Polka, przedstawiający młodą kobietę, której twarz owinięta jest białym szalem, nawiązującym do rodzinnego regionu młodego malarza. Obraz ten jest zarówno wyrazem nostalgii za rodzinnym regionem, który chciał ponownie zobaczyć (w tym samym roku zmarła jego matka - której nie widział od czasu wygnania - i jego brat), jak i przywołaniem dzieł, które naznaczyły go podczas wygnania. Rzeczywiście, obraz ten wykazuje wpływ portretów młodych śpiących kobiet włoskiego malarza Pietro Rotariego, które widział podczas podróży do Francji. Różni się od dominującej ideologii polskiej emigracji, która głosiła, że sztuka powinna wywyższać chwalebną przeszłość Polski.
Pierwszy raz przeczytałem, że kobiety w okolicach Pułtuska nosiły białe szale na głowach! Tego typy draperie bardziej kojarzą mi się z malarstwem akademickim niż z ludowymi nakryciami głowy, ale kto wie. Niemniej jednak interpretowanie obrazu, jako wyrazu nostalgii Kwiatkowskiego za domem i przeciwstawienia się „ideologii polskiej emigracji” jest świadectwem, że dla Francuzów Polska w XXI wieku jest miejscem dużo bardziej egzotycznym i gorzej znanym niż Papua albo Surinam. Interpretacja obrazu jako wyrazu nostalgii za Polską ma ten słaby punkt, że trudno zrozumieć, dlaczego malarz może marzyć o zimnym klimacie, którego efekt przedstawił na obrazie. Czyżby w Paryżu cierpiał z powodu upałów? To raczej mało prawdopodobne.
Autor glosy zbyt zawierzył swojej intuicji i wiedzy, której mu zabrakło. Wystarczyłoby gdyby zajrzał do wikipedii i przeczytał o historii Polski w XIX wieku, żeby bezbłędnie zinterpretować co malarz mógł mieć na myśli. Polacy już od XVIII wieku byli karani zesłaniem na Syberię, a masowo zaczęło się to dziać po Powstaniu Listopadowym, które upadło w 1831 roku. Gdyby to wiedział, na pewno bezbłędnie skojarzyłby że przedstawiona młoda Polka jest jedną z zesłanych. W każdym innym miejscu taka wpadka byłaby mniej rażącym błędem, ale w Muzeum Historii Emigracji nabiera dodatkowego sensu.
Teofil Kwiatkowski seen in France or what the French know about Poland
First a short introduction, because not everyone may be familiar with Teofil Kwiatkowski. He is the most outstanding Polish painter from Pułtusk, a city associated with many once famous people, whom few remember today, including Maciej Sarbiewski, the greatest Polish poet writing in Latin. Teofil Kwiatkowski spent most of his life in France, was a friend of Chopin, and the author of the magnificent, existing in several versions, symbolic composition Chopin's Polonaise. There are very few of his paintings in Poland. It is almost certain that more of his unknown works can be found in France. This interesting painting appeared in the Joconde database. The painting is dated 1842 and has a rather unusual title - Jeune Polonaise saisie par le froid which means... Chilled young Pole! Surely none of the visitors will ask themselves why Kwiatkowski painted a young Polish girl shivering with cold instead of a young Polish girl struggling with tropical heat, which for the viewer would be much more attractive.
However, the painting must have aroused the interest of collection curators, as it was accompanied by a commentary indicating that they tried to delve into its meaning. Julien Derni wrote
In 1842, he painted the painting Frozen young Pole, depicting a young woman whose face is wrapped in a white scarf, referring to the young painter's native region. This painting is both an expression of nostalgia for the painter's homeland, which he wanted to see again (in the same year his mother died - whom he had not seen since his exile - and his brother), and a reference to the works that marked him during his exile. Indeed, this painting shows the influence of portraits of young sleeping women by the Italian painter Pietro Rotari, which he saw during his trip to France. It differs from the dominant ideology of Polish emigration, which proclaimed that art should elevate Poland's glorious past.
For the first time, I read that women in the Pułtusk area wore white scarves on their heads! This type of drapery is more reminiscent of academic painting than folk head coverings, but who knows. Nevertheless, interpreting the painting as an expression of Kwiatkowski's nostalgia for home and opposition to the "ideology of Polish emigration" is evidence that for the French in the 21st century, Poland is a place much more exotic and less known than Papua or Suriname. The interpretation of the painting as an expression of nostalgia for Poland has the weak point that it is difficult to understand why the painter might dream of a cold climate, the effect of which he depicted in the painting. Could it be that he suffered from heat in Paris? This is rather unlikely.
The author of the commentary relied too much on his intuition and knowledge, which he lacked. It would have been enough for him to look at Wikipedia and read about the history of Poland in the 19th century to interpret correctly what the painter might have had in mind. Poles have been punished with exile to Siberia since the 18th century, and it began to happen massively after the November Uprising, which fell in 1831. If he had known this, he would surely have correctly associated that the young Pole depicted was one of the exiles. In any other place, such a mistake would be less glaring, but in the Museum of Emigration History, it takes on additional significance.