Sytuacja prawna cudzoziemców

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) akty władcze stosowane przez państwa wobec cudzoziemców muszą być zgodne z normami prawa międzynarodowego, gdyż przebywanie cudzoziemca na terytorium państwa należącego do Rady Europy zobowiązuje to państwo do zapewnienia tej osobie ochrony i praw zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC). Cudzoziemcy nie są chronieni przez prawo międzynarodowe przed deportacją z powodu suwerennych uprawnień państwa i ogólnych zasad prawa międzynarodowego. Regulacje międzynarodowe posiadają jednak pewne ograniczenia odnośnie do deportacji w taki sposób, aby zachowane zostały zasady legalizmu oraz praworządności.

Do owych ograniczeń należą, m.in.:

zakaz deportacji do kraju, w którym wydawane są pozasądowe wyroki śmierci lub stosującego tortury,
zakaz deportacji cudzoziemców o charakterze zbiorowym,
wymóg zgodności z prawem wewnętrznym państwa decyzji deportacyjnych,
proporcjonalność władczego środka w stosunku do działania, którego dopuścił się cudzoziemiec,
konieczność zapewnienia środka zaskarżenia decyzji deportacyjnej.

Cudzoziemiec przebywający na terytorium danego państwa podlega ochronie, a w konsekwencji decyzja o jego deportacji musi być wydana zgodnie z prawem wewnętrznym. Normy prawa międzynarodowego chronią zatem cudzoziemców wyłącznie przed deportacją bezprawną.

W EKPC nie ma gwarancji mówiącej o tym, że cudzoziemiec posiada prawo do wjazdu oraz pobytu na terytorium państwa Konwencji. Konwencja nie chroni również cudzoziemca przed deportacją ani ekstradycją. Respektowanie zatem przez państwa wyboru cudzoziemca odnośnie do miejsca zamieszkania należy do ich suwerennej decyzji, a EKPC w żaden sposób nie zobowiązuje do tego państw. Do kompetencji władz państwowych należą decyzje związane z kontrolą imigracyjną – wjazdem, wyjazdem i pobytem cudzoziemców na własnym terytorium. Należy jednak zaznaczyć, że prawa, które zostały zagwarantowane w EKPC dotyczą nie tylko obywateli państw Konwencji, ale należy je zapewnić wszystkim osobom, które obejmuje jurysdykcja owych państw. ETPC jednocześnie zastrzega, że polityka migracyjna państw Konwencji, jak i stosowanie przez nie instytucji ekstradycji, muszą stać w zgodzie z postanowieniami EKPC i właśnie w tym przedmiocie Trybunał może kontrolować decyzje deportacyjne i ekstradycyjne .

Orzecznictwo Trybunału wskazuje, że naruszenie EKPC ze względu na podjęcie decyzji o wydaleniu albo ekstradycji jest możliwe, gdy:

może stanowić zagrożenie życia jednostki w państwie, do którego ma zostać wydana, co jest naruszeniem prawa do życia (art. 2 Konwencji),
jest naruszeniem zakazu złego traktowania (art. 3 Konwencji) poprzez narażenie na tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie lub karanie,
może ona zostać narażona na pozbawienie podstawowych elementów prawa do rzetelnego procesu (art. 6 Konwencji).

Powyższe ograniczenia zostaną omówione w dalszej części artykułu.

Prawo do życia

Prawo do życia stanowi fundament dla innych praw i wolności, jest koniecznym warunkiem ich istnienia. Możliwość wydalenia lub ekstradycji do innego państwa jest ograniczona w sytuacji, gdy istnieją przesłanki ku temu, by stwierdzić, że osoba, wobec której owe środki zastosowano, będzie na miejscu narażona na ryzyko pozbawienia życia. Ryzyko to musi posiadać rzeczywisty i poważny charakter. Państwo, które mimo ograniczenia dopuści do takiego wydalenia bądź ekstradycji może ponieść odpowiedzialność na podstawie art. 2 Konwencji albo art. 1 Protokołu nr 6, a także art. 1 Protokołu nr 13, gdy państwo jest jego stroną .

Wiele orzeczeń ETPC odnosi się do kwestii deportacji lub ekstradycji osób, które zostały uznane przez państwo za zagrażające bezpieczeństwu publicznemu, powiązanych w przestępstwami o charakterze terrorystycznym czy takich, które otrzymały od przyjmującego je państwa dyplomatyczne zapewnienia (diplomatic assurances). Według Trybunału państwo musi uzyskać solidne i wiarygodne zapewnienia, że w danym przypadku nie ma miejsca zagrożenie pozbawienia życia osoby przybywającej albo inaczej stwierdzić, że nie ma takiej możliwości. Pogląd ten jest jednak poddawany krytyce ze względu na brak zaufania międzynarodowej społeczności w odniesieniu do takich praktyk. Z takim stanowiskiem zgadza się sam Trybunał, jednakże uznał, że ocena tego typu działań – ich stosowności oraz skutków – nie leży w zakresie jego uprawnień .

Bader i Kanbor przeciwko Szwecji

Warto w tym miejscu przytoczyć sprawę Bader i Kanbor przeciwko Szwecji. Skarżącymi była rodzina obywateli Syrii kurdyjskiego pochodzenia, która starała się w Szwecji o azyl. Wnioski rodziny zostały jednak oddalone i miała ona zostać deportowana do Syrii. W złożonej przez rodzinę skardze zarzucono, że na miejscu istnieje ryzyko, że na ojcu rodziny zostanie wykonana kara śmierci, o której syryjskie sądy orzekły zaocznie za współudział w morderstwie. Podniesiono także, że przed wyjazdem z kraju spotkały go liczne prześladowania ze strony syryjskich służb bezpieczeństwa, tj. bezpodstawne aresztowania, tortury i przesłuchania.

Trybunał uznał, że obawy skarżącego związane z wykonaniem kary śmierci były wystarczająco uzasadnione i słuszne. Egzekucje w Syrii były wykonywane bez należytego nadzoru i nie podlegały odpowiedzialności publicznej. Ponadto, wykonanie kary w takich okolicznościach spowodowałoby ogromny strach i cierpienie. Trybunał odniósł się także do przeprowadzonego w Syrii postępowania karnego, którego rezultatem było orzeczenie kary śmierci. Uznano, że miało ono charakter doraźny, a także w jego trakcie oskarżony został pozbawiony prawa do obrony. Proces nie spełniał również standardów rzetelności, co dodatkowo powodowało strach rodziny przed przyszłością w razie powrotu do swojego kraju. Trybunał przyznał także rację skarżącemu, iż raport Ambasady Szwecji w Syrii nie dawał odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywiście istnieje prawdopodobieństwo wznowienia procesu oraz, czy możliwe jest uniknięcie przez skarżącego kary śmierci w sytuacji, gdyby proces odbył się ponownie. Ów raport posiadał charakter ogólnikowy oraz znajdowały się w nim wyłącznie przypuszczenia, a nie konkretne odpowiedzi. Co więcej, strona szwedzka nie podjęła próby skontaktowania się z syryjskim adwokatem skarżącego oraz nie otrzymała od Syrii jakichkolwiek gwarancji, że skarżącemu nie będzie groziła na miejscu kara śmierci. ETPCz stwierdził, iż narażono skarżącego na znaczne ryzyko, a jego deportacja doprowadziłaby do naruszenia art. 2 oraz art. 3 Konwencji .

Babar Ahmad i inni przeciwko Wielkiej Brytanii

Kolejną, w której skarżący podnieśli zarzut narażenia ich na karę śmierci, była sprawa Babar Ahmad i inni przeciwko Wielkiej Brytanii. W sprawie tej występowało czterech skarżących. Były to osoby, którym postawiono zarzuty popełnienia przestępstw związanych z terroryzmem na terenie USA w latach 2004-2006. Władze USA złożyły wniosek o ekstradycję tych osób z Wielkiej Brytanii, co spowodowało ich zatrzymanie i aresztowanie na okres trwania postępowania ekstradycyjnego. Skarżący podnieśli, iż nie są obywatelami Stanów Zjednoczonych Ameryki, a podejrzewanie ich o współpracę z Al-Kaidą lub udział w popełnianiu aktów terrorystycznych, może doprowadzić do nadania im statusu „walczących po stronie wroga” na podstawie Sekcji 2, United States Military Order nr 1 z listopada 2001r. Takie uznanie umożliwiłoby ich zatrzymanie, postawienie przed komisją wojskową i w konsekwencji skazanie na karę śmierci. W związku z tą sprawą ambasada USA w Wielkiej Brytanii zapewniła, że osoby te byłyby osądzone przez sąd federalny, nie zaś komisję wojskową i nie zostaliby uznani za „walczących po stronie wroga”. Trybunał uznał, iż gwarancje dyplomatyczne udzielone przez Stany Zjednoczone Ameryki nie zostaną złamane. Nie istniało zatem ryzyko, że wobec skarżących mogłaby zostać orzeczona kara śmierci. W związku z powyższym, ETPC stwierdził niedopuszczalność skargi w omówionym zakresie .

Tortury i nieludzkie traktowanie

Zgodnie z treścią art. 3 Konwencji, nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Jest to jedna z fundamentalnych wartości, która nawet w szczególnych i niezwykle trudnych okolicznościach musi być bezwzględnie przestrzegana. Zatem nawet w sytuacji walki z terroryzmem czy zorganizowaną przestępczością, obowiązuje całkowity zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania.

Tomasi przeciwko Francji

Także ta zasada wielokrotnie znalazła wyraz w orzecznictwie ETPC – poczynając od wyroku Tomasi przeciwko Francji Trybunał konsekwentnie podtrzymuje swoje stanowisko, zgodnie z którym ochrona na podstawie art. 3 ma charakter absolutny niezależnie od okoliczności i trudności, z jakimi mierzy się państwo, chroniąc społeczeństwo przed terroryzmem czy przestępczością zorganizowaną. Owa ochrona, która zapewnia art. 3, nie może zostać uchylona choćby ze względu na charakter stawianych zarzutów albo w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu. Nie jest to także dopuszczalne w przypadku wydobycia od jednostki informacji niezależnie od celów, dla których mają one zostać pozyskane, np. ratowania życia ludzkiego. Podejście to jest wynikiem filozoficznej podstawy absolutnej natury prawa chronionego w art. 3 Konwencji. Należy zauważyć, że sprzeczna z powyższym przepisem jest już sama groźba traktowania, o którym stanowi art. 3 Konwencji, jeżeli jest ona rzeczywista i istnieje możliwość jej bezpośredniej realizacji.

Sprawa grecka

W tak zwanej sprawie greckiej podjęto się próby zdefiniowania nieludzkiego traktowania. Stwierdzono, że tortury są zawsze nieludzkim i poniżającym traktowaniem, natomiast nieludzkie traktowania w każdym przypadku jest poniżające. Z kolei traktowanie nieludzkie jest to takie, które polega na zadawaniu fizycznego i psychicznego cierpienia w sposób rozmyślny. Ponadto, niezwykle trudną kwestią jest odróżnienie nieludzkiego i poniżającego traktowania od tortur. W tym przypadku, zdaniem Trybunału, należy wziąć pod uwagę dolegliwość zadawanych cierpień .

Jens Soering przeciwko Wielkiej Brytanii

ETPC poruszał niejednokrotnie w swoim orzecznictwie problem kary śmierci na tle art. 3 Konwencji, szukając odpowiedzi na pytanie, czy wymierzenie lub wykonanie tej kary jest równoznaczne z nieludzkim lub poniżającym traktowaniem. Warto w tym miejscu przytoczyć sprawę Soering przeciwko Wielkiej Brytanii. Jens Soering będący obywatelem Niemiec, czekał na ekstradycję do Stanów Zjednoczonych Ameryki w angielskim więzieniu. W USA postawiono mu zarzut zasztyletowania rodziców jego narzeczonej. Soering zarzucił, że w przypadku jego ekstradycji istnieje znaczne prawdopodobieństwo, że zostanie on skazany na karę śmierci, choć rząd USA zapewnił Wielką Brytanię, że do tego nie dojdzie. Skarżący podniósł także, że w takiej sytuacji byłby on narażony na nieludzkie i poniżające traktowanie ze względu na zjawisko korytarza śmierci, które polega na wieloletnim przebywaniu w ogromnym stresie i traumie związanej z oczekiwaniem na wykonanie kary śmierci. Zostałby zatem, zdaniem skarżącego, naruszony art. 3 EKPC.

ETPC stwierdził, że rzeczywiście ekstradycja Soeringa wiązałaby się z ryzykiem traktowania go w sposób sprzeczny z art. 3 Konwencji. Trybunał zwrócił uwagę na bardzo długi czas oczekiwania na egzekucję w USA, który dla skazanego oznacza mękę przebywania w ekstremalnych warunkach w celi śmierci, a także na okoliczności osobiste związane z osobą skarżącego – wiek i stan psychiczny w chwili popełnienia przestępstwa. Uznano także, że tak wielkie i długotrwałe cierpienie nie jest konieczne do osiągnięcia celu ekstradycji. Ostatecznie Trybunał uznał, iż ekstradycja Jensa Soeringa przez Wielką Brytanię byłaby naruszeniem art. 3 Konwencji .

Powyższy pogląd został powtórzony przez Trybunał w sprawie Ilascu i inni przeciwko Mołdowie i Rosji. Stwierdzono, że przymioty osobiste osoby skazanej, tj, młody wiek, proporcjonalność kary czy warunki oczekiwania na egzekucję, mogą stanowić podstawę naruszenia art. 3 Konwencji .

Jabari przeciwko Turcji

Interesującym przypadkiem jest sprawa Jabari przeciwko Turcji. Skarżąca, pani Hoda Jabari, uciekła z Iranu, którego to państwa była obywatelką, do Turcji. W Iranie pozbawiono ją wolności za utrzymywanie stosunków z żonatym mężczyzną. W Turcji skarżącą zatrzymano za używanie fałszywego kanadyjskiego paszportu. Podniosła ona, że w razie powrotu do Iranu, groziłaby jej kara ukamienowania. Pani Jabari został nadany status uchodźcy przez UNHCR, który uznał, że skarżąca rzeczywiście zostałaby narażona na nieludzką karę w przypadku powrotu do Iranu. Trybunał podzielił stanowisko UNHCR. Podkreślił także, że w dalszym ciągu karą za cudzołóstwo w Iranie jest śmierć poprzez ukamienowanie i mogłaby ona zostać zastosowana wobec pani Jabari w razie jej powrotu do kraju. Takie zaś potraktowanie skarżącej byłoby sprzeczne z Konwencją,. Nakaz deportacji jej do Iranu byłby zatem naruszeniem art. 3 Konwencji .

Art. 3 Konwencji może stanowić ograniczenie w przypadku ekstradycji lub wydalenia obcokrajowca, a państwo, które to ograniczenie naruszy, narazić na odpowiedzialność. Dotyczy to sytuacji, w której mają miejsce rzeczywiste podstawy dla stwierdzenia, że osoba, która ma być poddana ekstradycji lub wydaleniu w kraju, do którego następuje wydalenie bądź powrót, jest narażona na tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie lub karanie .

Terroryzm - zagrożenie dla praw człowieka

Na ustalenie odpowiedzialności państwa na podstawie powyższego przepisu nie mogą mieć wpływu wszelkie powody wydalenia, zachowanie i postawa osoby wydalanej nawet, gdy jest ona w znacznym stopniu niepożądana lub niebezpieczna, gdyż, np. podejrzewa się ją o terroryzm. Jednakże Trybunał zaznacza, iż państwa napotykają na wiele trudności związanych z ochroną swych społeczeństw przed terroryzmem, który przecież w swej istocie jest zagrożeniem dla praw człowieka. Państwa mogą zatem podejmować zdecydowane działania skierowane przeciwko osobom związanym z terroryzmem. Jednym z środków, które znajdują się po stronie państw jest deportacja obcokrajowców zagrażających bezpieczeństwu publicznemu. Ocena faktycznego zagrożenia ze strony danej osoby należy do państwa, nie Trybunału. Zadaniem Trybunału jest natomiast uznanie, czy konkretna deportacja nie narusza przepisów Konwencji, w tym jej art. 3 .

Trybunał wielokrotnie zwracał uwagę, iż prawa wynikające z art. 3 Konwencji mają charakter absolutny. Zatem nawet państwa zmagające się z bardzo trudnymi sytuacjami, np. wzmożonym napływem migrantów, osób ubiegających się o azyl, kontrolowaniem granic zewnętrznych Unii Europejskiej czy migracją przez morze, nie są zwolnione z obowiązków nakładanych na nie przez art. 3. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, osoby ubiegające się o azyl są grupą pozbawioną przywilejów, bezbronną. W związku z powyższym, osobom tym należy się specjalna ochrona .

Wymagany poziom dolegliwości

Należy jednak zauważyć, że pomimo absolutnej natury praw wynikających z art. 3, nie wszystkie formy złego traktowania grożące w państwie docelowym będą ograniczać możliwość wydalenia z państwa będącego stroną Konwencji. Traktowanie w przypadku wydalenia albo ekstradycji musi osiągnąć pewien wymagany poziom dolegliwości, by móc mówić o naruszeniu art. 3 Konwencji .

W każdej sprawie Trybunał musi stwierdzić z całą pewnością, że ocena sytuacji panującej w państwie docelowym przez państwo wydalające jest poparta nie tylko danymi krajowymi, ale także innymi źródłami o obiektywnym i wiarygodnym charakterze. Mogą być to dane pochodzące od innych państw Konwencji, państw spoza Europy czy organizacji pozarządowych. Źródła te mogą wyrazić chęć pozostania anonimowymi, jednak konieczne jest zachowanie informacji na temat sposobu ich działania w danym państwie, gdyż pozwala to w określeniu ich wiarygodności. Źródło takie może stanowić dowód potwierdzający, jednak tylko w przypadku, gdy jest ono zgodne z innymi danymi w przedmiocie danego obszaru .

Vilvarajach i inni przeciwko Wielkiej Brytanii

W wyroku Trybunału wydanym w sprawie Vilvarajah i inni przeciwko Wielkiej Brytanii uznano, że sama możliwość złego traktowania osoby wydalanej lub poddanej ekstradycji spowodowana niestabilną sytuacją w kraju może doprowadzić do naruszenia art. 3 Konwencji, ale tylko pod warunkiem, że osobista sytuacja skarżącego byłaby gorsza od sytuacji innych osób, które należą do tej samej kategorii, w świetle istniejących dowodów .

N.A. przeciwko Wielkiej Brytanii

Trybunał ponownie odniósł się do tej kwestii w wyroku N.A. przeciwko Wielkiej Brytanii, wskazując jednak w tym przypadku, że w sytuacji, gdy przemoc panująca w danym kraju może doprowadzić do naruszenia art. 3 Konwencji, to nie można wymagać od skarżącego wykazania, że posiada on szczególne cechy, które mogłyby go narazić na złe traktowanie. Takie wymaganie uczyniłoby z ochronę na podstawie art. 3 Konwencji iluzoryczną, a także uderzyłoby w jej absolutny charakter .

W świetle art. 3 Konwencji możliwe jest wskazywanie przez państwo podróży w inne miejsce w kraju, w którym dana osoby nie byłaby narażona na zakazane traktowanie. Państwo w takiej sytuacji jest jednak nadal odpowiedzialne za zapewnienie skarżącemu ochrony na podstawie art. 3 Konwencji w miejscu, do którego został wydalony .

Względy humanitarne

Wydalenie ciężko chorego (umysłowo albo fizycznie) cudzoziemca do kraju jego pochodzenia, w którym poziom leczenia jest niższy w państwie Konwencji, narusza postanowienia art. 3 Konwencji wyłącznie w przypadku, gdy przeciwko takiej wyraźnie przemawiają względy humanitarne. Państwa nie mają jednak obowiązku niwelowania różnic w zakresie opieki lekarskiej, wobec czego nie muszą zapewniać darmowego oraz nieograniczonego dostępu do opieki medycznej wszystkim bezprawnie przebywającym na ich obszarze cudzoziemcom. W innym przypadku na państwa Konwencji zostałyby nałożone nadmierne obciążenia.

D. przeciwko Wielkiej Brytanii

Deportacja i ekstradycja mogą zostać zakazane w takim przypadku, że gdyby do nich doszło, to konsekwencją byłoby przerwanie ratującego życie leczenia. Trybunał odniósł się do tej kwestii w sprawie D. przeciwko Wielkiej Brytanii, gdzie wskazano, że taką sytuacją byłoby wydalenie skazanego za przemyt narkotyków obcokrajowca do kraju jego pochodzenia, gdy osoba ta umiera na AIDS, a w państwie tym nie ma możliwości leczenia . Nie jest przy tym wystarczający sam niższy poziom leczenia.

N. przeciwko Wielkiej Brytanii

W sprawie N. przeciwko Wielkiej Brytanii Trybunał odniósł się do sytuacji chorej na AIDS kobiety, która wymagała ciągłej i intensywnej terapii, a która miała zostać wydalona do Ugandy. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału taka osoba nie może żądać uznania, że posiada uprawnienie do dalszego pobytu z państwie Konwencji oraz korzystania w tym kraju z leczenia. Stwierdzenie faktu, że sytuacja chorej, w tym przewidywana długość jej życia uległaby pogorszeniu, nie jest wystarczającą okolicznością do uznania, że doszłoby do naruszenia art. 3 Konwencji .

Szok i próby samobójcze

Inną sytuacją, w której deportacja powinna być wyjątkowo wstrzymana, jest możliwość spowodowania głębokiego szoku lub doprowadzenia do prób samobójstwa wydalanej osoby ze względu na jej stan zdrowia. Państwo może wydalić taką osoby tylko, gdy spowoduje, że takie próby będą niemożliwe. Wydalenie lub ekstradycja nie są także możliwe, gdyby oznaczało to narażenie na skazanie danej osoby na karę dożywotniego więzienia bez możliwości przedterminowego zwolnienia. To samo dotyczy wydalenia do krajów, w których okoliczności wymierzenia kary śmierci mogą doprowadzić do naruszenia ochrony wynikającej z art. 3 Konwencji .

Prawo do rzetelnego procesu

Przeszkodą w wydaniu osoby do innego kraju może być zagrożenie naruszenia jej prawa do rzetelnego procesu, które zostało zagwarantowane w art. 6 Konwencji. Do zakresu jego zastosowania należą dwa rodzaje sytuacji – oskarżenie w wytoczonej sprawie karnej, a także praw i obowiązków o charakterze cywilnym. W pierwszym przypadku wymóg rzetelności postępowania odnosi się do całego postępowania, a w drugim dotyczy co do zasady postępowania w fazie sądowej (wyjątek stanowi, np. zagadnienie przewlekłości postępowania). Druga z sytuacji ze względu na tematykę pracy nie będzie brana pod uwagę w niniejszych rozważaniach.

W art. 6 Konwencji znajdują się jedne z najczęściej powoływanych w orzecznictwie gwarancji. Art. 6 zapewnia każdej jednostce prawo do sądu i domagania się od niego rozstrzygnięcia, przy jednoczesnym zachowaniu szeregu gwarancji procesowych. Wszystkie te gwarancje określić można jako „roszczenie o rzetelne postępowanie”

Trybunał nie zdefiniował pojęcia rzetelności, jednak wskazał szereg form nierzetelności, które uznał za jaskrawą odmowę wymiaru sprawiedliwości. Należą do nich:

skazanie in absentia wraz z uniemożliwieniem ponownego rozpatrzenia zarzutów oskarżenia,
całkowite pozbawienie prawa do obrony,
pozbawienie wolności przy braku kontroli jego legalności ze strony niezależnego i bezstronnego sądu,
odmowa dostępu do adwokata,
zastosowanie instytucji „nadzwyczajnego wydania” w ramach programu CIA obejmującej pozbawienie wolności.

Jaskrawa odmowa wymiaru sprawiedliwości zachodzi w sytuacji, gdy nierzetelność procesu karnego ma bardzo poważny charakter. Naruszone muszą zostać fundamentalne zasady rzetelnego procesu, przekreślające istotę prawa, które gwarantuje art. 6 Konwencji. Ciężar dowodu, że w przypadku wydalenia lub wydania przez państwo Konwencji istniałoby realne zagrożenie jaskrawej odmowy wymiaru sprawiedliwości, spoczywa na skarżącym. Do rządu należy zaś rozwianie wątpliwości dotyczących przedstawionych już dowodów .

W sprawach tego rodzaju powtarzającą się kwestią jest dopuszczanie dowodów uzyskanych poprzez tortury. Tego rodzaju praktyka jest sprzeczna z art. 6 Konwencji oraz fundamentalnymi standardami międzynarodowymi odnoszącymi się do rzetelnego procesu sądowego. Powoduje ona, że całokształt procesu staje się niemoralny, bezprawny oraz niewiarygodny pod względem jego rezultatu. Dopuszczenie dowodów uzyskanych w wyniku tortur sprawia, że dochodzi do jaskrawej odmowy wymiaru sprawiedliwości .

Omar Othman przeciwko Wielkiej Brytanii

W sprawie Omar Othman przeciwko Wielkiej Brytanii skarżący zarzucił, iż nie może zostać wydalony do Jordanii, w której skazano go zaocznie za dokonanie przestępstw o charakterze terrorystycznym. Rząd Jordanii zapewnił w formie gwarancji dyplomatycznych rząd Wielkiej Brytanii o nieistnieniu groźby złego traktowania ani naruszenia art. 3 Konwencji w sytuacji, gdyby deportacja skarżącego doszła do skutku. Zapewnienia te zostały uznane przez rząd Wielkiej Brytanii za wystarczające. W opinii ETPCz naruszono jednak art. 6 Konwencji z powodu rzeczywistego ryzyka, że w razie ponownego procesu skarżącego w Jordanii, zostałyby dopuszczone dowody uzyskane w wyniku tortur . Był to pierwszy wyrok, w którym Trybunał uznał, że wydalenie doprowadziłoby do naruszenia art. 6 Konwencji, będącego odbiciem międzynarodowej zgody państw co do tego, że uzyskiwanie dowodów w wyniku tortur i ich późniejsze wykorzystanie jest zaprzeczeniem rzetelnego procesu .

Środki tymczasowe

Trybunał na wniosek skarżących bądź z własnej inicjatywy (wyjątkowo) może zastosować tzw. środki tymczasowe polegające na wstrzymaniu ekstradycji albo wydalenia do momentu zakończenia sprawy toczącej się przed ETPC. Zastosowanie tych środków nie przesądza o sposobie orzekania przez Trybunał co do meritum sprawy . Podstawą zastosowania środków tymczasowych jest Reguła 39 Regulaminu Trybunału.

Owe środki stosowane są wyjątkowo w sytuacjach, w których pojawia się istotne ryzyko, że może zostać spowodowana nieodwracalna szkoda. Zwykle ich adresatem jest państwo, które ma powstrzymać się przed podejmowaniem różnego rodzaju działań względem skarżącego. W szczególnie wyjątkowych sytuacjach Trybunał może zastosować środek bezpośrednio wobec skarżącego. Przykład takiego działania Trybunału można odnaleźć w sprawie Ilascu i inni przeciwko Rosji i Mołdowie, podczas której wezwano skarżącego do zakończenia strajku głodowego.

Co do zasady stosowanie środków tymczasowych ogranicza się do spraw ekstradycyjnych bądź dotyczących wydalenia jednostki do państwa, które nie jest stroną Konwencji. Miały jednak miejsce wyjątkowe sytuacje, gdy zastosowano środki tymczasowe, choć wydanie następowało do państw Konwencji, np. sprawa Shamayev i inni przeciwko Gruzji i Rosji (wydanie do Rosji) czy sprawa Avcisoy przeciwko Wielkiej Brytanii (wydanie do Turcji).

Wnioski

Choć deportacja i ekstradycja należą do suwerennych uprawnień państw będących stronami Konwencji, to orzecznictwo wypracowane przez ETPC jasno wskazuje, że uprawnienia te zostały ograniczone w szeregu sytuacji. Ograniczenia wydają się być konieczne dla efektywnej ochrony praw każdego człowieka, nie tylko obywateli państw Konwencji. Trybunał skupił swą uwagę na interesach jednostki, nie stawia on w centrum interesów państwa.

Obecny kryzys migracyjny oraz wysoki stopień zagrożenia terrorystycznego, który dotyczy części państw należących do Unii Europejskiej wywołują dyskusję na temat prawa państw do wydalania ze swojego terytorium cudzoziemców, np. podejrzanych o kontakty oraz współpracę z ugrupowaniami terrorystycznymi. Dyskurs ten trwa zresztą od 11 września 2001r., gdy głośno zaczęto mówić o konieczności dostosowania regulacji prawnych do nowej sytuacji. Często podnoszoną kwestią od tej pory jest równowaga pomiędzy bezpieczeństwem i wolnością.

Aktualnie panujący konsensus co do niedopuszczalności tortur bywa podważany przez rządy, które wydają się rozróżniać prawa obywateli i cudzoziemców, którzy podejrzewani są o terroryzm. Wobec pierwszych zakaz tortur pozostałby absolutny, a druga grupa mogłaby być na takie ryzyko narażana. W tych trudnych, stale zmieniających się czasach ETPC nie daje zgody na jakiekolwiek ważenie dóbr, gdy w grę wchodzi ochrona jednostki o absolutnym charakterze.

Stanowiska reprezentowane przez ETPC nie zawierają argumentów emocjonalnych, które często wykorzystywane są przez polityków i media, ale oparte są o racje prawne. Trybunał nie może kierować się chęcią zemsty na terrorystach czy innymi uprzedzeniami, gdyż byłoby to niewątpliwie krokiem wstecz wobec dotychczasowych osiągnięć cywilizacyjnych w tej materii.

Bibliografia

Literatura

Hofmański P., Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń 1995.
Nowicki M. A., Europejska Konwencja Praw Człowieka, Zakamycze 2006.
Nowicki M. A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Lex 2015.
Redelbach A., Europejska Konwencja Praw Człowieka w polskim wymiarze sprawiedliwości, Poznań 1997.

Artykuły

Janczarek S., Ekstradycja a Europejska Konwencja Praw Człowieka, Wokanda, nr 27, https://nawokandzie.ms.gov.pl/numer-27/wokanda-2-numer-27/ekstradycja-a-europejska-konwencja-praw-czlowieka.html, 5.06.2017r.
Szuniewicz M., Deportacja cudzoziemców w świetle zobowiązań Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego, Olsztyn 2014.

Orzecznictwo ETPC

Wyrok w sprawie Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 7.7.1989 r., skarga nr 14038/88
Wyrok w sprawie Vilvarajah i inni przeciwko Wielkiej Brytanii z 20.10.1991r, skarga nr. 67679/01.
Wyrok w sprawie D. przeciwko Wielkiej Brytanii z 2.5.1997 r., skarga nr 44599/98.
Wyrok w sprawie Hoda Jabari przeciwko Turcji z 11.10.2000 r.,skarga nr 40035/98
Wyrok w sprawie Bader i Kanbor przeciwko Szwecji z 8.11.2005r., skarga nr 13284/04
Wyrok w sprawie N. przeciwko Wielkiej Brytanii z 27.5.2008r., skarga nr 2964/12.
Wyrok w sprawie N.A. przeciwko Wielkiej Brytanii z 17.7.2008r., skarga nr 25904/07.
Decyzja w sprawie Babar Ahmad i inni przeciwko Wielkiej Brytanii z 6.7.2010 r., skarga nr 24027/07.
Wyrok w sprawie Othoman przeciwko Wielkiej Brytanii z 17.1.2012 r., skarga nr 8139/09.

Glosy

Pogorzelska M., Glosa do wyroku ETPC z dnia 17 stycznia 2012 r., skarga Olnr 8139/09, EPS 2012/7/47-51.

Źródła prawa

Konwencja o prawach człowieka i podstawowych wolności (Rzym, 4.11.1950 r.); tekst polski: Dz. U. z 1993 r., Nr 63, poz. 284; znana jako Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC).
Regulamin Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 1.11.1998 r., Dz. U. z 1993 r., Nr. 61, poz. 284.

Zdjęcie

pixabay.com

Deportacja i ekstradycja we współczesnej Europie - czy można wydalić z kraju terrorystę?