Spis:
- Wstęp
- Czas i miejsce wybuchu II WW
2.1. Westerplatte
2.2. Wieluń
2.3. Szymankowo
2.4. Chojnice - Inne możliwe punkty wybuchu wojny
3.1 Charzykowy
3.2 Krzepice
Mowa końcowa
1. Wstęp
Niedawno wśród lokalnej organizacji Chojnickiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei, narodził się pomysł organizacji inscenizacji akcji dywersyjnej przeprowadzonej przez wojska niemieckie 1 września 1939 r. w Chojnicach. Wśród mieszkańców Chojnic i ogółu społeczności, mało kto wie że chojnicki dworzec był jednym z pierwszych niemieckich celów, jeszcze przed strzałami na Westerplatte. W tym celu rekonstrukcji miał by być przygotowany specjalny pociąg, który odwzorowywał by ten który wjechał do Chojnic 78 lat temu. ^1,^2
2. Czas i miejsce wybuchu II Wojny Światowej:
2.1. 04:48 Westerplatte
W ogólnodostępnej wiedzy zawartej w podręcznikach od historii oraz encyklopediach, Westerplatte uchodzi za symbol wybuchu II WS, gdzie o 04:45 pancernik "Schleswig-Holstein" oddał w stronę polskich umocnień strzały, które rozpoczęły najkrwawszą wojnę w historii świata. W tym miejscu chcę pominąć znaną większości kwestię obony wybrzeża, a skupić się na aspekcie dlaczego to godzina 04:45 na Westerplatte jest momentem wybuchu wojny, a nie Wieluń, Tczew czy tytułowe Chojnice. ^3
Już powyżej padają dwa różne czasy, co do minuty. Powszechnie uznaną godziną jest 04:45, jest to godzina podana m.in w oficjalnym rozkazie. Lecz według dziennika bojowego pancernika Schleswig-Holstein, pierwsze strzały oddane zostały trzy minuty później. Podobno luka czasowa między 45' a 48', dotyczyła ruchów manewrowych pancernika. ^4
Tu należy jednak wyróżnić jeszcze słowa mjr Henryk Sucharskiego, który o godzinie 4:50 raportował:
Pancernik "Schleswig-Holstein" rozpoczął o godz. 4:45 ostrzeliwanie Westerplatte z wszystkich dział. Bombardowanie trwa.^3
Jest to również odpowiedni moment do ukazania jak o chwili wybuchu informowało polskie radio, oraz Hitler w swoim komunikacie:
Polskie radio, komunikat o ataku wroga o godzinie 05:40 (W Polsce obowiązywał czas zimowy).
Komunikat Hitlera o ataku Polski na Rzesze o 4:50, oraz o odpowiedzi Niemiec:
2.2. 04:40 Bombardowanie Wielunia
Podczas zeszłorocznych obchodów 78 rocznicy wybuchu II WŚ, polska delegacja rządowa z prezydentem Andrzejem Dudą na czele, wzięła udział w uroczystościach upamiętniających w Wieluniu. Prezydent w przemówieniu podkreślił:
– Ale Wieluń nie jest symbolem bohaterstwa. Jest symbolem bestialstwa, niemieckiego bestialstwa. Złamania konwencji międzynarodowych. Zaatakowania w zdradziecki sposób, bez żadnego ostrzeżenia, bez żadnego uprzedzenia zwykłych, śpiących ludzi, bombardowania szpitala, zniszczenia obiektów kultu. ^5
Wieluń wg . Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu jest miejscem które jako pierwsze zostało zaatakowane, przez niemieckie bombowce około godziny 04:45. Niemcy zupełnie przypadkowo wybrali Wieluń. Mała około 10 tyś. mieścina, bez przemysłu i stacjonujących wojskowych jednostek. Atak na to miasto najprawdopodobniej stworzyć miał stworzyć atmosferę strachu, panującego chaosu i anarchii. Dietrich Lehmann w swoim raporcie, dot, bombardowania pisał: ^6
Nie posiadam ku temu kompetencji, lecz pozwolę sobie podważyć tezę Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, że to właśnie Wieluń był pierwszym celem ataku. Do powyższych miast można również zaliczyć Szymankowo oraz Chojnice.
2.3. Pomiędzy 04:20 - 4:30 Szymankowo/Tczew
Szymankowo jest wsią znajdującą się pomiędzy Tczewem a Malborkiem. W II RP funkcjonowała na terenie Wolnego Miasta Gdańsk i stanowiła polską placówkę celną. O godzinie 04:20 na stację wjechał pociąg tranzytowy nr. 963, z którym równocześnie do budynku lokalnego dworca wkroczyli lokalni hitlerowscy bojówkarze , których celem było obezwładnicie polskiego posterunku.
Niestety dla agresora, polscy inspektorzy (Szarek i Wasilewski) zdążyli się zorientować się w sytułacji, i wystrzelili czerwoną race Zginęli oni krótko po wystrzeleniu rakiety, dając znak i czas polskim saperom w Tczewie na zaminowanie mostu. Rakietę widział również zwiadowca Paweł Szczeciński, który przestawił zwrotnicę tak by pociąg zjechał na ślepy tor. ^9 ^10
O godzinie 04:34 podjęto próbę obrony mostu przed zniszczeniem ich przez saperów. W tym celu zostały użyte trzy bombowce nurkujące (JU-87B), miały one za zadanie uniemożliwić wykonania zadania stronie polskiej i uszkodzić ładunki. Nalot bombardując okolice mostu kończy się niepowodzeniem. O godzinie 06:10 most kolejowy zostaje wysadzony, '30 minut później również drogowy niszcząc przeprawę przez Wisłę. ^11
Generał Halder, szef Sztabu Generalnego niemieckich wojsk lądowych zanotował w swoim dzienniku:
„Operacja w Tczewie prawdopodobnie się nie udała – atak powietrzny nie był skuteczny. Dowódca z Królewca melduje: nie udało się, most został wysadzony”.^9^10
Generał Nikolaus von Vormann, oficer łącznikowy w Sztabie Generalnym Hitlera, powiedział, że:
„Wysadzenie mostów tczewskich spowodowało bolesną stratę czasu na niekorzyść zamierzonego przegrupowania Grupy Armii ,,Północ” w kierunku ważnego skrzydła wschodniego”.^9^10
W odwecie wojska niemieckie rozpoczęli pacyfikację wsi Szymankowo z polskiej ludności cywilnej. Miała to być odpowiedź za klęskę przejęcia mostu. Wg. relacji hitlerowcy padli w wściekłość mordując każdego napotkanego Polaka. Łącznie w masowym grobie pochowano 21 Polskich, po czym następnie z miejsca pochówku zrobiono śmietnik. ^9^10 ^12
Własny komentarz: W ogólnodostępnych źródłach moment ataku w tym wypadku uznaje się chwilę zbombardowania mostów na Wiśle, czyli 04:34. Należy pamiętać że Szymankowo znajdowało się na terenie Miasta Gdańsk, dlatego uważam stosownym podanie do polemiki czy zajęcie punktu celnego było punktem zapalnym wojny, czy dopiero moment nalotu. Ludobójstwo jakiego się dokonało na polskiej ludności ma znamiona akcji pacyfikacyjnej, lub o charakterze rasistowskim lub terrorystycznym, aniżeli inwazji, najazdu. ^13
2.4. 04:25 Chojnice (Jeżeli dotrwaliście do tego punktu, to to co było wyżej to był wstęp :)).
Dotarliśmy do Chojnic. Wojna w Chojnicach rozpoczęła się akcją dywersyjną wojsk niemieckich, kiedy to o godzinie 04:23 na stację dworca, zamiast pociągu pasażerskiego przyjechał pancerny Panzeepsug 3. Przyjazd pociągu poprzedzony został przejazdem drezyny pancernej, która została nazwana przez dyżurnego "cudacznym pojazdem". Owa drezyna była samochodem opancerzonym SdKfz 231, przystosowanym do jazdy po szynach, który był na wyposażeniu pociągu pancernego. Samochód był uzbrojony w karabin maszynowy MG-13.
Ale po kolei:^14
Akcja dywersyjna była częścią planu opanowania dwóch linii kolejowych Chojnice - Tczew oraz wyżej wspominanej Malbork - Tczew. Oby dwie linie miały być zajęte w tym samym momencie, w tym celu wykorzystano lojalność strony polskiej oraz nadużyto umowy o tranzycie kolejowym. O godzinie 1:00 władze niemieckie zapowiedziały przejazd pociągu nr. 704, który miał przybyć na Chojnicki dworzec o godzinie 04:23. O godzinie 04:15 niemiecki dyżurny ruchu W Firchau (Wierzchowo) ogłosił odjazd pociągu pospiesznego w kierunku Chojnic.
(Ciekawą kwestią jest aspekt dlaczego pociąg pancerny nie został zauważony przez wysunięte palcówki 18 p.uł. oraz Straż graniczną. Jak wspomina korespondent niemiecki, który uczestniczył w walkach:
"O godzinie 4:15 wyruszyliśmy w stronę Chojnic, czyli na wschód. Jedziemy wśród szarzejącego poranku, gęsta mgła utrudnia jednak widoczność i obserwację. Tuż za granicą wyłaniają się z ciemności długie rzędy naszych strzelców maszerujących naprzód, a od czasu do czasu za gospodarstwami oraz większymi stogami można rozpoznać stanowiska artylerii."
Na gęstą mgłę zwraca również uwagę w wspomnieniach ppor. Stanisław Nosek, który w późniejszych zdarzeniach udał się w kierunku stacji:
"W gęstej mgle, przy bardzo słabej widoczności, wyruszyliśmy na rozpoznanie niemieckich pozycji po zachodniej stronie dworca"
(...)
"Z powodu gęstej mgły Niemcy nie zdołali nas na czas wykryć. Mgła była z jednej strony naszym sprzymierzeńcem, z drugej strony utrudniała nam rozpoznanie pozycji niemieckich." ) ^15
Chojnicki dyżurny ruchu Jan Kraft zapowiedział przyjazd pociągu do Czerska, i nakazał zwrotniczemu ustawienie odpowiedniej zwrotnicy, on zaś sam wyszedł by odprawić pociąg. W czasie przyjazdu pociągu, poprzedził go samochód pancerny, który bez zatrzymania udał się w stronę Rytla. Chwilę później na stację zamiast pociągu pasażerskiego wjechał pociąg pancerny, z którego wysadzono desant w sile dwóch plutonów. Rozpoczęto akcję pacyfikacyjną dworca, biorąc do niewoli kolejarzy oraz pasażerów, z za osobami uciekającymi zaczęto strzelać. . Tak ten moment wspomina ppor. Stanisław Chmielewski:
"Wchodziłem tunelem, panowała spokojna cisza. Skręcając jednak w lewo zauważyłem leżącego, martwego młodego człowieka w brązowych butach. Drgnąłem i zatrzymałem się. Z tyłu dobiegł mnie niemiecki głos -Hande hoch- i lufa karabinu dotknęła moich pleców."
W momencie desantu więźniowie zostali osadzeni w poczekalni gdzie pilnowani byli pod lufami karabinów , by następnie zostali przeniesieni do wagonów pociągu. :
"Wprowadzili mnie do poczekalni. Było tam sporo ludzi, już z tobołkami kolejarze, kilku żołnierzy bez broni. Po chwili krzyki Niemców, każą nam opuszczać poczekalnię i kierują nas w stronę pociągu. Dostrzegłem otwarte małe drzwiczki w dolnych partiach wagonów. Wpychają do nich ludzi. Aby wejść trzeba jednak uklęknąć. Ciasno. Z wnętrza wagonu dociera do mnie z zainstalowanych głośników rozkaz w języku niemieckim - wycofują się".
O godzinie 5:10 dowódca pociągu zameldował dowództwu, że stacja Chojnice została opanowana. Na stacji pozostał desant, zaś sam pociąg z zatrzymanymi cywilami wycofał się z stacji w celu lepszego obstrzału dworca, po czym po pewnym czasie powrócił na 2 peron. ^16
3. Inne możliwe miejsca wybuchu wojny
3.1 3:00 Charzykowy
Charzykowy są niewielką miejscowością letniskową nad jeziorem Charzykowskim, niedaleko Chojnic . To tu o godzinie 3:00 nad ranem niemieccy żołnierze podobno zajęli okopy 1 plutonu 85 batalionu piechoty, po czym polac dokonali kontrataku. Potyczce tej podobno poległ szeregowy Słomiński. ^17
Tyle z internetowych publikacji bez pokrycia. Naprawdę chciałem pokryć to jakimś źródłem, ale nie potrafię, ponieważ żaden publicysta nie napisał skąd ma tą wiedzę. Jestem zmuszony w tym miejscu wykonać kontrargument twierdzący tej tezie:
85 Batalion Piechoty Obrony Narodowej "Czersk" którego dowódcą był kpt. Feliks Szymański, składał się z : ^18
1 kompani - dowódca kpt. Alojzy Szczepański; kompania nosiła nazwę "Czersk":
- 1 plut., dowódca ppor. rez. Leon Pietrzykowski,
- 2 plut., dowódca ppor. rez. Feliks Laska,
- 3 plut., dowódca ppor. rez. Edmund Kalinowski,
- 1 pluton zwiadu, dowódcy nieustalono
- pluton łączności, dowódca Jan Piekarski
- batalionowy pluton sanitarny, dowódca ppor. lek. med. Chmarzyński
2 kompania - dowódca kpt. Stanisław Pająk; kompania nosiła nazwę "Brusy":
- 1 plut., dowódca ppor. rez. Świeczkowski,
- 2 plut., dowódca ppor. rez. Władysław Kuczma,
- 3 plut., dowódca ppor. rez. Stanisław Pokojski,
3 kompania - dowódca kpt. Antoni Pracki; kompania nosiła nazwę "Chojnice"
- 1 plut., dowódca ppor. rez. Józef Szymczak
- 2 plut., dowódca ppor. rez. Ludwik Neuman
- 3 plut., dowódca ppor., rez. Mieczysław Kruza.
Kompania ckm - dowódca ppor. Rawicki:
- 1 plut., dowódca ppor. rez. Franciszek Trzebiński,
- 2 plut., dowódca ppor. rez. Alfons Kiełbratowski,
- 3 plut., dowódca ppor. rez. Wilk,
- pluton moździerzy, dowódca ppor. rez. Tadeusz Kubiński,
^16 ^19
25 sierpnia 1939 r. ON "Czersk" wyruszył w kierunku Rytla, skąd po czterech dniach udał się w kierunku jeziora Charzykowskiego. Według ustaleń autora książki [źródło], batalion rozpoczął bój wczesnym rankiem, około godziny 6:00. Tak ten moment wspomina kpt. Feliks Szymański:
"Odpieraliśmy natarcie, które wzmogło się około godziny 8:00 i potem przybrało na sile z godziny na godzinę. Siekł nas gęsty ogień i my nie pozostawaliśmy dłużni, chodź początkowo walczyliśmy bez wsparcia artylerii. W południe hitlerowcy zakatowali z podwójną furią i na lewym skrzydle batalionu, w rejonie obrony 1 kompani, wdarli się w głąb pozycji obronnych. Doszło do zaciętej walki wręcz."
W powyższym wspomnieniu dowódcy 85 batalionu piechoty nie ma słowa o potyczce w godzinach nocnych, czy wczesnoporonnych. Jest zaś wzmianka o wtargnięciu do okopów, lecz dzieje się to w godzinach południowych.
O incydencie w godzinach nocnych wspomina zaś. ppor. rez. Feliks Laska, dowódca 2 plutonu 1 kompani:
"Po godzinie 24:00 zajęliśmy stanowiska bojowe, nieprzypuszczając że tu już w godzinach rannych toczyć się będzie prawdziwy bój. Po godzinie 24:00, kiedy usłyszeliśmy przeciągły ryk motorów, wysłano na szosę Chojnice - Bytów silne patrole, które wróciły z bardzo niepokojącymi meldunkami: las wolności przepełniony jest wojskiem, słychać odgłosy komend w języku niemieckim. Wysłano ponownie patrol w liczbie pięciu żołnierzy, patrol jednak nie wrócił, dostał się do niewoli, wg. niektórych relacji został zniszczony. "
Do 1993 r. ustalono 17 nazwisk poległych 01.09.1939 z 85 batalionu. Lista ta znajdowała się w nieistniejącej już szkole w Jarcewie, polegli z 85 batalionu to:
- Czapiewski,
- Drobiński - 2 kompania,
- Fierek Jan,
- ppor. Kalinowski Edmund - dowódca 3 plutonu
- kpr. Kluska Jan,
- Koliński,
- Kuczkowski,
- Kukliński Józef - 2 kompania,
- Krasiński,
- Leszczyński Bronisław - 2 kompania,
- Miszewski Józef,
- Sabiniarz - 1 kompania,
- Sumiński Stefan, - 2 kompania ,
- kpt. Szczepański Alojzy - dowódca 1 kompani,
- Szpręga Kazimierz - 1 kompania,
- Zabrocki Paweł,
- Żywiecki Józef,
- Kapiszka Paweł.
Co prawda Sumiński Stefan w kronikach jest podany jako Słomiński, lecz nie znalazłem dowodów by w godzina porannych doszło do starć w okopach, ponad to 2 kompania zajmowała stanowiska 1 km od 1 kompani, nad szosą Chojnice - Chojniczki (według autora książki). ^16
Zachęcam do podważenia tego twierdzenia.
3.2 Krzepice (Starokrzepice)
Brak mi wiedzy o jednostkach, sytułacji i literatury z tego regionu, dlatego nie należy brać tej wiadomości za kompetentną :)
Punktualni o 03:30, pięciu rezerwistów na rowerach z Obrony Narodowej dokonuje wymiany ognia z przekraczającymi granicę niemieckimi strzelcami. (Jest to sporny punkt, ponieważ są zdania że był to odział rowerowy lub kolejowy, lecz żaden z nich tam nie stacjonował, najprawdopodobniej był to odział niedalekiej straży granicznej). Prawdopodobnie wojsko niemieckie przekroczyło granicę już wcześniej, około 24:00. Przedzierając się z Bodzanowic przez Liswartę. Rzekę przekroczyło 3 kolumny w tym jedna pancerna. To podobno też w Bodzanowicach padła pierwsza ofiara z strony niemieckiej. Niemiecki motorzysta wjeżdża do rzeki, gdzie rozbija głowę. . ^22 ^23
Mowa Końcowa:
Pragnę by każdy sam wywnioskował to jak i gdzie rozpoczęła się II WŚ. Jest na pewno sporo incydentów które ominąłem, lecz jedno jest pewne, że II WŚ rozpoczęła się w Polsce i nie na Westerplatte ani Wieluniu, lecz o wiele wcześniej. Nie neguję znaczenia Westerplatte jako symbolu wybuchu, lecz dla prawdy historycznej w encyklopediach i podręcznikach powinna być podana rzeczywisty moment ataku zbrojnego. Na dzień dzisiejszy powinien to miejsce zająć Tczew lub Chojnice.
Przypisy:
^1 - https://www.weekendfm.pl/?n=69221&inscenizacja_napasci
^2 - źródło zdjęcia - http://prostki.meximas.com/?p=77 - Na zdjęcia pociąg PZ 3
^3 - https://pl.wikipedia.org/wiki/Obrona_Westerplatte
^4 - https://ciekawostkihistoryczne.pl/2013/02/11/westerplatte-jak-to-bylo-naprawde/#4
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2016/01/22/tajemnica-westerplatte-rozwiklana-wiemy-ile-pociskow-wystrzelil-schleswig-holstein/ - ogólnie wiadomości o tej godzinie często się powielają wskazując za źródło książkę "Westerplatte 4:48. Dziennik działań bojowych pancernika „Schleswig-Holstein” od 24 sierpnia do 8 września 1939 Jacek Żebrowski.
^5 - http://gosc.pl/doc/4154724.Prezydent-Wielun-symbol-niemieckiego-bestialstwa
^6 - https://www.tygodnikprzeglad.pl/polska-guernica/
^7 ^8(zdjęcie) - https://pl.wikipedia.org/wiki/Bombardowanie_Wielunia
^9 - http://akcja-testament.pl/szymankowo-operacja-dirschau-1-ix-1939/
^10 - https://www.salon24.pl/u/lestat/121180,ii-wojna-swiatowa-wybuchla-w-szymankowie
^11 - https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Wojna-zaczela-sie-w-Tczewie-n172.html
^12 (zdjęcie) - http://tczew.fotopolska.eu/173052,foto.html
^13 (zdjęcie) - https://dawnytczew.pl/forum/viewtopic.php?p=30019#p30019
^14 (zdjęcie) - http://www.1939.pl/uzbrojenie/niemieckie/pojazdy/panzerzug3/index.html
^15 (zdjęcie) - http://chojnice.fotopolska.eu/940175,foto.html?o=b115881
^16 - Całoś artykułu opracowałem na podstawie książki "Chojnice 1939" Andrzej Lorbiecki i Marcin Wałdoch
^17 - https://www.tygodnikprzeglad.pl/kiedy-zaczela-sie-ii-wojna-swiatowa/
^18 (zdjęcie) - http://czersk.fotopolska.eu/574391,foto.html
^19 - nie stosowałem się do tego ale polecam :) - http://www.obronanarodowa1939.pl/bataliony-on/batalion-on-czersk.html
^20 (zdjęcie) - https://pl.wikipedia.org/wiki/Batalion_ON_%E2%80%9ECzersk%E2%80%9D
^21 (zdjęcie) - http://conrad600.w.interiowo.pl/800/historia/bitwa_bory.html
^22 - https://www.facebook.com/notes/muzeum-stutthofstutthof-museum/gdzie-rozpocz%C4%99%C5%82a-si%C4%99-ii-wojna-%C5%9Bwiatowa/570709749652730/
^23 - http://odkrywca.pl/gdzie-rozpoczela-sie-druga-wojna-swiatowa-,676148.html
Polecam również inne moje artykułu nominowane w OCD:
- https://busy.org/polish/@olesh/tematygodnia-1454r-bitwa-po-chojnicami - Bitwa pod Chojnicami 1454r
oraz - https://busy.org/polish/@olesh/tematytygodnia-fauny-malczewskiego - Fauny Jacka Malczewskiego
M.J
Gratuluję tego artykułu. Naprawdę warto było przeczytać tę wszystkie słowa, te wszystkie godziny aby mieć kiedyś temat do rozmów, aby kiedyś przypominać innym, że II WŚ rozpoczęła się w innym miejscu niż Westerplatte.
Naprawdę szacunek za ilość czasu jaki włożyłeś w to napisanie.
UP, follow i resteem jak najbardziej zasłużone ;)