Synergetyka

Chciałbym przedstawić najważniejszy dla mnie spośród dotychczasowych moich prób publicystycznych artykuł, w którym tłumaczę, czym jest humanizm ekologiczny. Wybrałem jednak dla tej idei nieco bardziej ogólne ramy i nazwałem tę nową dziedzinę synergetyką (mając świadomość, że już użyto tej nazwy do czegoś innego w przeszłości).

Do samego słowa „ekologia” nie wypada już się odwoływać, bo w dzisiejszych czasach albo jest się ekologiem, albo się myśli – pomimo tego, że właśnie na tym powinna skupiać się nauka badająca ekosystem powiązań biologicznych, mająca przy okazji zaowocować czymś użytecznym i etycznym z punktu widzenia obecnego, jak i przyszłego człowieka.

Nauka zawsze była użyteczna „przy okazji”, bo to poznanie było ciągle dla niej najważniejszym, bo uświęconym naszą emocjonalnością, celem. Dążyliśmy do poznania z powodu niezwykłego, znanego tylko ludziom uczucia. Chcieliśmy wiedzieć, jak. Pytaliśmy „dlaczego?”, gdy doświadczaliśmy zadziwienia. Uczucie bycia porażonym ogromem, pięknem, interakcją i ilustracją złożoności, czy po prostu wielkością obiektu, a więc ogólnie niezwykłością świata, to silnik pobudzający i zachęcający ludzi do myślenia i odkrywania. Nie znamy go już tak dobrze, bo przestaliśmy każdej nocy widzieć gwiazdy, ale nadal wśród dzieci widzimy ten błysk ciekawości wynikający z aury będącej bliżej nieokreśloną kombinacją podziwu oraz zaskoczenia skutkującego nowym celem.

Brakuje nam tego na co dzień. Brakuje nam tego tak bardzo zwłaszcza teraz: w epoce antropocenu i rosnących ludzkich możliwości.

Wracając do niniejszego tematu, zanim zanurzę się w nim kompletnie, chciałem się wytłumaczyć za ten przydługi wstęp, bo nadal brakuje słów, aby opisać moralność i naukowość w jednym zdaniu. Synergetyka jest tutaj roboczo prostą fuzją dziedziny nauki i synergii, a więc zastosowaniem metody naukowej mającej skutkować osiągnięciem synergii, z pominięciem kosztów osiągania pozornych celów.

Zacznijmy więc od pierwszego z elementów: nauki. Nauka jako koncept z czasem przerodziła się z machiny tłumaczącej otaczający nas świat w istną kopalnię pomysłów dla inżynierii, a więc praktycznych jej zastosowań. Powszechna komercjalizacja rozważań (przekształcająca je w rozwiązania) sprawia, że naukę trudno uprawiać, jeśli nie przynosi ona pieniędzy. Kiedyś – rozwiązywanie problemów w praktyce mocno różniło się od dywagacji teoretycznych. Obecnie – większość postępu w możliwościach zmieniania świata zawdzięczamy ogólniejszym teoriom przewidującym wyniki eksperymentów, nie charyzmie ludzkiej i zdolności np. do prowadzenia wojny.

Nauka wreszcie ma określoną hierarchię. Paradoksalnie na samym końcu rezydują rozwiązania naszych codziennych ludzkich problemów. Z drzewa nauki dopiero z jego drobnych gałęzi zbieramy owoce technologii służące polepszeniu życia ludzkości. Na samym początku jest filozofia i etyka, która postęp naszego życia uznaje za jeden z głównych celów nauki i technologii i z nią, i tylko z nią, synergetyka ma wspólne korzenie. Pomiędzy korzeniami i owocami mamy długi łańcuch praw logiki określających ramy aksjomatów matematyki, zamaszyście wyznaczających pole możliwych twierdzeń powiązanych nierozerwalnym dowodzeniem dedukcyjnym. Daje nam to fundament do tworzenia teorii fizycznych, chemicznych, potem biologicznych i społecznych – w długim ciągu indukcyjnego wnioskowania.

Lecz nauka jako całość (aż do poziomu etyki) nie odpowiada na najważniejsze pytanie naszej egzystencji. Co więcej: nawet go nie zadaje, bo nie może. Przez swój obiektywizm odbiera sobie prawa do ocen jakości różnych form egzystencji. W rezultacie technologia jest amoralna, pozbawiona moralności w sensie braku przebywania na tej samej płaszczyźnie z nią – to dlatego technika laserowa może być użyta do cięcia i oślepiania, ale i przecież do odczytywania płyt DVD, a technika atomowa to bomba, ale i bardzo przydatna energia oraz ratujące życie aparaty do naświetlania, dla ludzi chorych na nowotwory. Nauka nie ma prawa być moralną, bo tak naprawdę nie ma niczego wspólnego z moralnością – nie ma bowiem technologii całkowicie złej, tak samo jako jak nie ma techniki tylko dobrej. Owoce dziedzin nauki to narzędzia typu np. młotek, i od człowieka zależy, czy użyje młotka do wbijania gwoździ czy do rozbijania ludziom głów. Nawet technologie medyczne mogą być przecież użyte do uśmiercania, a nie do skutecznego leczenia ludzi, to dlatego tylko w przypadku bakterio- i wirusologii zabrania się publikowania osiągnięć ułatwiających pozyskanie bądź tworzących broń biologiczną.

Nauka to zbiór pytań, lecz rezultatem jej poczynań (rezultatem jej uprawiania) jest zaledwie zbiór odpowiedzi, bo zrozumienie daje ludzkości narzędzia do zmieniania świata na taki, jaki byśmy chcieli uzyskać. Pytania są prekursorem praktycznego efektu istnienia nauki i stanowią o jej istocie, ale zbiorem odpowiedzi pozostaje nauka wcielona w życie. Kiedy wracasz ze szkoły – rodzice pytają Cię, czego się nauczyłeś, a nie: jak poszerzyłeś horyzont pytań, na które nadal brakuje odpowiedzi? Wiedza daje nam władzę nad otoczeniem, nagina rzeczywistość zgodnie z naszą wolą. Potrzebujemy więc nowej dziedziny nauki, która będzie rozważać, co z tą całą władzą powinniśmy zrobić.

Przykładowa nazwa na tę dziedzinę to synergetyka. Synergetyka pyta, jak powinniśmy naszą rzeczywistość odmieniać. Jest to równie ważna kwestia, co cała reszta nauki, której rezultatem jest zwiększanie zakresu możliwych rzeczywistości będących rezultatem działania zgodnego z nauką, czyli skutecznego.

Podstawą dla tej dziedziny humanistycznych rozważań jest utylitaryzm, czyli jak najogólniejsze zrozumienie konsekwencji naszych działań i dążenie do tych lepszych w ogólnym rozrachunku, przy jednoczesnym przekonaniu, że powinniśmy wykorzystywać nasze możliwości jak najoszczędniej, bo przez to osiągniemy efekt jak najmniejszym kosztem.

Zbigniew Galar

Link do pierwszego miejsca publikacji tekstu:
http://tosterpandory.pl/synergetyka/