Uluslararası ilişkilerde en önemli şeylerden biri teorilerder. Teoriler önemlidir çünkü uluslararası sistemleri anlamamız için basitleştirir ve insanlara belirli bir bakış açısı kazandırır. Tabii bir de devlet politikalarının ve dış politikanın belirlenmesinde de büyük pay sahibidir.
Teorilerden bazıları:
Realizm (Realism)
Realizm uluslararası ilişkiler bilimindeki ilk ve en popüler teorilerden biridir. Kökleri Antik Yunanistan’daki Peloponez Savaşlarına kadar dayanır. Thucydides bu savaşla ilgili yazdığı kitapta yer verdiği meşhur “Melian Diyaloğu” realist düşüncenin ilk halini yansıtır. Zamanla Machiavelli, Morgenthau, Jean Jaques Rousso ve günümüzde ise Kenneth Waltz ve Mearsheimer gibi isimler de realizme katkıda bulunmuştur.
Realizmin çeşitleri:
Klasik Realizm: Siyaset güce dayalıdır, devletler insanın doğasındaki gibi davranır ve kendi çıkarları için haraket eder. Adalet güçlüden yanadır.
Yapısal Realizm: Uluslararası sistem anarşiye dayalıdır, burda tüm devletler kendi çıkarlarını kollamak zorundadır. Her devletin temel amacı hayatta kalmaktır ve bunun için ne gerekiyorsa yapmalıdır. Başkalarına güvenmemeli...
Neoklasik Realizm: Yapısal realizme insan doğasının ve liderlerin (ve devlet içi aktörlerin eklenmesi).
Mantıklı-Seçim: Gelirler-giderler hesaplamasının ve oyun teorisinin (John nash’in teorisi) realizmle birleşmesi.
Kısaca: Karamsarlık, güç politikası, göreceli kazançlar, insan doğası, anarşi, güç dengesi, devletçilik, hayatta kalma, vb.
Liberalism (Liberalism)
Liberalism realizmin hep alternatifi olarak görülmüştür. Liberalistler realistler kadar karamsar değildir. Liberalistler savaşların devletlerin doğal hali olmadığına ve savaşların sadece demokratik olmayan liderlerin teşviklerinden doğuduğuna inanırlar. Liberaller serbest pazar ekonomisi, özgürlük, demokrasi, işbirliği ve hoşgörü gibi temelleri savunur. Liberalizmin en önemli unsuru devletlerin birbirleriyle işbirliği yapabileceklerine dair inanç (özellikle ortak çıkarlar varsa) ve ortak güveliğe olan inanç. Realistlerin aksine liberalistler uluslarası düzenin anarşiye dayalı olmasının devletler için zorluk değil kolaylık çıkardığını düşünürler. Devletlerin serbestçe haraket etmesini engellemek kalıcı bir barış için önemli bir adım olduğunu savunurlar
Ünlü liberalistler:
Emmanuel Kant, Woodrow Wilson ve Francis Fukuyama.
Liberalistlerin bazıları normatif bir dünya düşünülmesini ve bu vizyonu gerçekleştirmek için devletlerin bir uluslararası bir organizasyon tarafından kontrol edilmesi gerektiğini savunmaktadır. Bazı liberalistler ise devletlerin birbirlerinin işlerini karışmamanın ve birbirlerine hoşgörüyle yaklaşmaları kalıcı barışı sağlayabileceğini düşünmektedir.
Liberalist düşünce görebildiğim gibi günümüz dünyasında çok önemli bir yeri vardır. ABD liberalist politikalarla (Wilsonianism) II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa’da böyle bir düzen oluşmasını ve Sovyet bloğunun çökmesine sebep olmuştur.
Liberalizm realizmin aksine devlet dışı unsurların önemini de benimsemektedir...
Kısaca: refah, serbest ekonomi, demokrasi, özgürlük, işbirliği, hoşgörü, cumhuriyetçilik, dayanışma,
İki köklü teorinin günümüzdeki en yaygın olan çeşitleri:
Neo-Realizm ve Neo-Liberal Kurumsalcılık
Bu iki teori aynı zamanda uluslarası ilişkilerdeki en önemli tartışmadır. “Neo-Neo Debate” olarak bilinir. Bu iki teori günümüzde o kadar önemlidir ki teori olaraktan ziyade devlet modeli (paradigm) olarak benimsenmektedir. Yapılan araştırmaları ve devlet politalarını belirliyor bu iki teori/model.
İki teorinin ortak yönü: Uluslarası sitemin anarşiye dayalı olduğuna ve devletler mantıklı davranan aktörler olarak kendi çıkarları için mücadele verir. (Evet Neo-Liberalizm liberalizmden çok realizme benziyor bazı yönleriyle)
Neo-Realizm: Devlet uluslarası sahnedeki en önemli aktördür. Güvenlik en önemli şeydir, devletler diğer devletlere göre daha çok kazanmalı. Güç dengesi olmalı. Diğer devletlere güvenmemelidir.
Neo Liberalizm: Devletlerin dışında uluslarası organizasyonlar, sivil toplum örgütleri, büyük firmalar ve kamu vicdanı da önemli unsurlardır.Devletler işbirliği yoluyla kesin çıkarlarını garantilemeli, işbirliği yapılmalıdır.
You can touch the world