W poprzednim wpisie zamieściłam zdjęcie, na którym widać wiele drewnianych elementów, składających się na warsztat tkacki. Pamiętam reakcję mojego męża, kiedy zobaczył stertę starego drewna: „Będziesz umiała to złożyć?”. Dzisiaj chciałabym zapoznać Was z budową krosna, wykonanego ręcznie przez mojego Dziadka. Poznacie również trochę nazewnictwa.
Wróćmy więc do przedmiotowego zdjęcia:
1. Staciwa
2. Przewał
3. Poły
4. Belka z mocowaniem podnóżków
5. Podnóżki
6. Bidło
7. Wałek nicielnicowy
8. Wał podawczy z kołem zapadkowym
9. Wał odbiorczy z kołem zapadkowym
10. Regan
11. Rozpinak
12. Nawijak
x – element mocujący bidło
Z pozoru wygląda to na skomplikowaną konstrukcję. Prawdą jest, że na zdjęciu widać więcej niż jeden warsztat… (A więcej niż jedno zwierzę to … ?)
Mój Dziadek wykonując warsztat w latach 60., przygotował elementy poprzeczne w dwóch wymiarach: na szeroką oraz na wąską tkaninę. Przy rozstawie szerokim, mogę pracować na powierzchni roboczej 160 cm, natomiast przy wąskim, o ile dobrze pamiętam, będzie to poniżej 120 cm. Jakie to ma znaczenie? Tkaczka, która posiada warsztat o wąskiej powierzchni roboczej, chcąc uzyskać szeroką tkaninę, musi utkać dwa fragmenty, które zszywa ze sobą. Ja natomiast mogę utkać narzutę na łóżko w jednym kawałku. Dzięki Dziadku!
Zwróćcie proszę uwagę na oznaczenia kolorystyczne:
zielony – zestaw szeroki,
czerwony – zestaw wąski,
niebieski – elementy i akcesoria wspólne.
Budowa warsztatu tkackiego:
Głównym elementem konstrukcyjnym krosna są dwa elementy boczne – staciwa (1), które łączone są ze sobą elementami poprzecznymi: przewał (2) i poły (3). Belka poprzeczna, oznaczona nr 4, służy do zamocowania podnóżków (5). Możemy zauważyć, że konstrukcja belki wąskiego zestawu (czerwone 4) jest przystosowana do zamocowania tylko dwóch podnóżków, a przy zestawie szerokim (zielone 4) można zastosować ich więcej (w moim przypadku cztery lub nawet sześć). Podnóżki (5) służą do poruszania nicielnicami i tworzenia przesmyku. Bidło (6) jest to rama, w której umieszcza się płochę (15). Nicielnice (14) zawiesza się na obrotowym wałku nicielnicowym (czerwone 7) lub na zwykłej belce (zielone 7), ale wówczas przy użyciu zawieszonych, obrotowych kółek, zwanych przeze mnie bloczkami (o nich przy innej okazji). Na wał podawczy (8) nawijana jest osnowa, natomiast na wał odbiorczy (9) nawijana jest gotowa tkanina. Wały wyglądają identycznie, jednak zróżnicowałam je na podstawie założonych kół zapadkowych.
13. Klin do mocowania połów (jeden z wielu)
14. Nicielnice
15. Płochy drewniane
16. Płocha metalowa
Zadaniem kół zapadkowych jest utrzymywanie stałego naprężenia osnowy. Na staciwach znajdują się dwie drewniane zapadki. Zapadkę do koła wału podawczego unieruchamia się, przywiązując ją sznurkiem, aby wał z osnową nie rozwijał się pod wpływem naprężenia nici. Kiedy chcemy rozwinąć osnowę, zwalniamy zapadkę, koło samo obróci się o jeden lub dwa zęby - wtedy je ponownie blokujemy. Następnie poluzowaną osnowę naprężamy, kręcąc kołem wału odbiorczego. Drobne zęby pozwalają na uzyskanie precyzyjnego naprężenia.
Poniżej przykładowe koła warsztatów tkackich, będących na wyposażeniu Centrum Rękodzieła Ludowego w Niemczynie:
Koła do wałów odbiorczych mojego warsztatu różnią się wyglądem zębów. Jest to zależne od regionu wytworzenia. Widać również fragment koła podawczego:
Po złożeniu całość prezentuje się tak:
1. Staciwa
2. Przewał
3. Poły
4. Belka z mocowaniem podnóżków
5. Podnóżki (jeszcze niezamocowane)
6. Bidło
7. Belka/wałek nicielnicowy
8. Wał podawczy
9. Wał odbiorczy (+ wałki z zestawu wąskiego)
11. Rozpinak
x – element mocujący bidło
Jak widać, w warsztacie brakowało kompletu wałków do szerokiego zestawu. Za mojego życia Babcia używała jedynie wąskiego rozstawu do tkania chodników z pociętych szmatek. Wały najpewniej zużyły się i zostały skrócone do zestawu węższego. Na powyższym zdjęciu widzimy więc kupione dwie dębowe poręcze, jeszcze bez założonych kół zapadkowych.
O zabiegach renowacyjnych, wykonywaniu brakujących elementów i przygotowaniu do pierwszego nałożenia osnowy opowiem Wam innym razem. Zdradzę tylko, że wiązało się to z dużym nakładem czasu, a ostatecznie i tak napotkałam problemy, których nie dało się rozwiązać...
Dajcie proszę znać, czy opisy są wystarczająco zrozumiałe?
I tak to się żyje na tym Podlasiu. Do następnego razu, Przyjaciele!
No właśnie. Udało się za pierwszym razem?
Złożyłam - i to jednoosobowo! Najtrudniejszym momentem było postawienie jednocześnie dwóch staciw, ale w takiej odległości od siebie, która przewyższała rozpiętość moich ramion. Pomagałam sobie nogą i podpierałam wałkami. Reszta była już prosta, elementy pasowały do siebie jak puzzle.
Congratulations @panna.sarna! You have completed the following achievement on the Hive blockchain And have been rewarded with New badge(s)
Your next target is to reach 50 comments.
You can view your badges on your board and compare yourself to others in the Ranking
If you no longer want to receive notifications, reply to this comment with the word
STOPCheck out our last posts:
Znakomite :) !
Hello panna.sarna!
It's nice to let you know that your article will take 15th place.
Your post is among 15 Bestszejq articles voted 7 days ago by the @hive-lu | King Lucoin Curator by
You receive 🎖 0.2 unique LUBEST tokens as a reward. You can support Lu world and your curator, then he and you will receive 10x more of the winning token. There is a buyout offer waiting for him on the stock exchange. All you need to do is reblog Daily Report 618 with your winnings.
Buy Lu on the Hive-Engine exchange | World of Lu created by szejq (Lucoin) and get paid. With 50 Lu in your wallet, you also become the curator of the @hive-lu which follows your upvote.
STOPor to resume write a wordSTARTCongratulations @panna.sarna! You received a personal badge!
You can view your badges on your board and compare yourself to others in the Ranking
Check out our last posts: